Dedicxita al D-ro Ulrich Lins
Cxu SAT estis sidejo de germana sekreta polico?
Jes, efektive. Kaj pri tio ne diras mi, sed oficialaj dokumentoj.
Se vi ne kredas al mi, do bonvolu kontroli vi mem. Jen ekzemple, en
dosiero de k-do E.K. Drezen (sensxangxa SEU-gvidanto de 1921-1937) oni povas
legi:
"...Cxe Internacia Organizajxo de Esperantistoj en Parizo L.Trockij
fondis "C.K. de frakcio de boljsxevikoj-leninistoj" ("Bolen
FROSAT"), kiun gvidis Lanti, Johanson kaj Otesen". (N.B.: traduko el la rusa,
memkompreneble ke "Bolen" signifas "boljsxevikoj-leninistoj"
kaj FROSAT , miaoponie signifas "pro-SAT", tamen estis transformita pro misauxdo de
enketadesplorisloj....).
Do, oni kulpigis Drezen jene:
"Uzado de SAT - la Internacia Esperantista Centro - por
kasxa kontrauxsovetia kontrauxrevolucia laboro en USSR".
Adreso de la Centro: Francio, u. Asperemon (Departamento Cxemaraj
Alpoj), placo Lendri, Astrodan (mi denove petas pardonon; tio estas lauxlitera traduko
el la rusa, cxar mi ne volis perdi "fresxecon" de la
dokumenta lingvajxo kaj krome mi strebas konservi precizecon de la dokumentoj).
Certe, mi tute komprenas, ke vi ne povas kredi al mi. Tamen, mi
iom poste klarigos, de kie mi prenis la informojn. Sed, unue mi volus,
almenaux skize, konatigi vin kun historio de sovetia E-movado en tiu periodo -
kvazaux aldoni kelkajn detalojn al la bonega libro de s-ro U.
Lins "Dangxera Lingvo"
(Gerlingen, Bleicher, 1988).
IOM PRI SORTO DE KELKAJ SEU-ANOJ
Meze de 30-aj jaroj en la sovetia lando kaj en socio oni sentis
fortan strecxigxon: jam estis disbatitaj
"Prompartio" kaj
"Laborkampara partio", "Unuigxinta trockiista-zinovjeva centro"
(Zinovjev, Kamenev k.a.).
Estis preparitaj ankaux aliaj procesoj. Praktike cxiusemajne oni
senmaskigis sabotistojn, teroristojn kaj spionojn cxiuspecajn. Oni forjxetis
ideon pri Tutmonda revolucio, antauxenmarsxis kaj venkis la ideo pri ebleco
de venko de socialismo en unu lando. La lando mem cxiam pli similis al
erinacigxinta pro bajonetoj milittendaro. Cion oni jxetis al militpreparado.
Cxiuj sociaj organizajxoj kaj institucioj: Komintern, Profintern,
Sportintern k.a. igxis cxiam pli politikemaj. Ankaux la sorto ne preteriris
esperantistojn. Same SEU, agordigxante al gxenerala politika linio, igxis pli
kaj pli ideologiema
kaj politikema, dauxris skismo en internacia E-movado, cxiam pli
oftaj okazis provoj ektrovi malamikojn kaj perfidulojn interne de
sovetia E-movado mem.
En la cirkonstancoj, la sxlosila evento estis eksigo (fine de
septembro 1936) de sia posteno de la estro de NKVD, Jagoda,
kiu "nesuficxe energie"
kondukis/plenumis politikon de amasteroro, kaj anstatauxigo lia
per Nikolaj
Jejxov. La lasta, fininte la de Jagoda
komencitan neniigon de maldekstra-trockiista bloko, "organizis" propran
proceson kontraux t.n. "paralela kontrauxsovetia trockiista centro", la cxefa
kerno de kiu estis plua "purigado" de la lando de cxiuj, ecx potencialaj
trockiistoj.
En la novan "reton" (kun ege pli malgrandaj cxeloj) trafis
jam cxiuj, kiuj ecx potenciale (hipoteze) iel povis kontakti kun ark-rivalo de Stalin
- Trockij:
cxu persone, cxu koresponde, cxu per gazetaro. Fakte, en tion
eniris cxiuj, kiuj iamaniere havis kontaktojn kun eksterlando, kaj - sekve -
unuavice esperantistoj kaj ankaux filatelistoj kaj aliaj kolektantoj. Nun,
kiam oni povas kompari la cirkonstancojn kaj datojn de arestoj, jam tre
facile oni povas diveni la "skemon", pere de kiu la
"organoj" atingis SEU-estraron.
En 1935 estis arestita Dmitrij Snejxko (nask. en
1903 en u. Orsxa) - aktivisto de Belorusia komitato de SEU, membro de C.K. de SEU,
kiu poste estis liberigita (nur en 1955) kaj mortis en 1959 en urala urbo
Permj. Tamen,
li estis "ne tia figuro", eble li ecx ne vizitis
eksterlandon.
En novembro 1936 estis arestita Herbert Muravkin.
Tio estis jam "tauxga figuro" por "organizi" E-komploton en
USSR. Ja Muravkin estis IPE-respondeculo kaj longe logxis eksterlande (en
Leipzig, Amsterdam kaj poste en Leningrad). Li ecx estis membro de germana kompartio
gxis 1933 kiam li estis forpelita de Germanio post fasxista pucxo. Krome li ecx
naskigxis en Berlino (14.12.1905) kaj finis tie berlinan universitaton,
ricevante doktoran gradon pri fiziko. Kiel ingxeniero-esploristo li laboris
en Tutunia elektromekanika instituto en Leningrad.
Li estis arestita la
26-an de februaro 1936 kaj konfesis siajn "kulpojn" dum enketado
kaj dum tribunalkunsidoj. Lin jugxis la "trojka": A.D.
Gorjacxev - prezidanto, Preobrajxencev kaj Jxdan -
membroj de l'tribunalo, laux la paragrafoj 58-6, 58-7, 58-10, 58-11 de la kriminala kodo el 1926 (spionado,
subfoso de ekonomio, kontrauxsovetia propagando kaj agitado, organiza
agado). Li estis monpafita la 11.12.1937. Fakte tio estis ne nur
"fadeno" sed ecx "snurego" kiun oni tenis de Muravkin al cxiuj esperantistoj. Lia familia
nomo aperis en dosieroj de preskaux cxiuj E-viktimoj. Ekde tiu momento
konfirmigxis la konjekto de s-ro U.Lins pri tio: ke "la autoritatoj
faris, kredeble antaux la aresto de Drezen, principan decidon pri SEU"...(vidu
p.389). Nun komencigxis disvolvigxi la infera masxino" kontraux SEU.
Jam la 17.04,1937 estis arestita Ernst Drezen (nask.
en 1892 en u. Libava), sensxangxa gvidanto de SEU dum 16 jaroj. Jam tiam treege
sovagxe sonis la akuzo laux kiu oni kulpigis lin. Kiel okazis, E. Drezen, tiu
gxismorta malamiko de E.Lanti, spionis utile al SAT, kiu siavice
estis "rezidejo de germana sekreta
servo" (de tie la akuzo, krom "organizado
kaj gvidado de kontrauxsoveta trockiista spiona organizajxo de esperantistoj" (art.
58-11), ankaux akuzo pri perfido (art. 58-1a), terorismo kaj kontrauxsovetia
propagando (art. 58-8 kaj 58-10) kaj spionado utile al Germanio). Pro cxio cxi li
estis kondamnita (La trojka: V.V.Uljrihx -
prezidanto, Rutman kaj
Steljmahxovicx -
membroj) al mortpafo. La
ekzekuto okazis la 27.10.1937.
Post unu monato (27.05.1937) estis arestita lia edzino - Sazonova
Jelena Konstantinovna (nask. en 1899 en u. Vilno), kiun oni
akuzis pri partopreno en kontrauxrevolucia agado de sxia edzo. Sxi sindone defendis
lin, neniel
pensante pri si mem, kaj tio sendube influis sxian sor-ton. La "trojka":
Golikov - prezidanto, Zyrjanov
kaj Steljmahxovicx - membroj, kondamnis sxin al mortpafo. Tio okazis nur unu semajnon post tiu de la
edzo, t.e. la
03.11.1937. Al sxi ecx ne helpis (kaj ecx malhelpis) la
cirkonstanco, ke sxi estis kunligita kun la "organoj". Sxi ja ne nur ne
denuncis sian edzon, sed konfesis dum enketado, ke sxi ankoraux tiam, en 1932, rakontis al
li pri cxio cxi kaj ecx "decxifris" al li la familian nomon
kaj la rangon de la NKVD-ano, kiu "laboris" kun sxi. Cxi tie
videblas vengxo pro "duobla perfido".
Poste la "sanga cxaro" de teroro jam senhalte plue
veturadis. Post Drezen jam komencigxis amasaj arestoj de gvidantoj kaj de ordinaraj
membroj de SEU.
Dua "kulmino" de arestoj okazis komence de 1938, kiam
estis arestitaj SEU-gvidantoj de "dua rango".
Ekzemple, la 08.02.1938 estis arestita V. Varankin, kaj post kelkaj tagoj (11.02.1938) N.V.
Nekrasov. Vladimir Varankin - autoro de la fama E-romano "Metropoliteno"
(nask. en 1902 en u. Nijxnij Novgorod, nun u.Gorkij) estis direktoro de la 2-a
Moskva Sxtata Pedagogia Instituto pri fremdaj lingvoj kaj samtempe - docento
kaj estro de katedro pri gxenerala historio ce Moskva Sxtata Histori-Arkiva
Instituto. Enkadre de SEU li estis vicprezidanto de SEU,
Generala sekretario de Tutrusia Komitato de SEU, sekretario de C.K. de SEU
(respondeca pri agitacia-propaganda laboro) kaj estro de ties organiza fako, ktp.
Nikolaj Nekrasov (nask. en 1900, en Moskvo)
estis fama E-poeto, tradukisto kaj fakulo pri literaturo, laboris kiel re-daktoro en
eldonejo "Moskovskij rabocxij" (Moskva laboristo). Ili
ambaux estis akuzitaj kiel "organizantoj kaj gvidantoj de fasxista, spiona kaj
terorista organizajxo de esperantistoj" - akuzitaj laux paragrafoj 58-6, 58-8,
58-11 fare de milittribunaloj. La jugxistoj de Varankin estis: Nikitcxenko
- prezidanto, Detistov kaj Jxagrov - membroj,
kaj tiuj de Nekrasov: V.V.Uljrihx - prezidanto, Detistov
kaj Dmitrijev - membroj. Ili estis
mortpafitaj la 3-an kaj la 4-an de oktobro 1938. La personajn
arkivojn, bibliotekojn kaj posedajxojn oni detruis "pro ties
ideologie malutila enhavo, kaj sen iu ajn operativa nek historia valoro".
Cxiuj estis ekzekutitaj en Moskvo, kaj, kiel oni diras en oficialaj respondoj, "la
loko de entombigo ne estas indikita en la dosiero"...
Estas interese, ke la arestoj kaj likvido de tuta SEU-estraro
estis plenumitaj senbrue, preskaux nerimarkeble, cxar gxuste samtempe
oni preparis tre bruan / faman proceson kontraux agantoj de t.n.
"dekstra-trockiista deflankigxo" (inkluzive de k-doj Buhxarin
kaj Rykov). Ili ambaux estis
arestitaj en Kremlo dum la Plenkunsido de la C.K. de VKB(b), kiu
komencigxis la 25.02.1937 kaj dauxris pli ol semajnon, gis 05.03.1937. La
jugxproceso kontraux la "dekstra-trockiista bloko" komencigxis la
02.03.1938 kaj finigxis frumatene la 13.03.1938. Preskaux cxiujn jugxatojn oni
kondamnis al mortpafo, kaj ili estis ekzekutitaj dumnokte la 15.03.1938. (Laux
speciala ukazo de CIK USSR kaj SNK USSR de 01.12.1934, tuj
post la murdo de S.M. Kirov en
Leningrado, oni devis plenumi la verdiktojn tuj - en 24 horoj -
sen iuj apelacioj aux amnestioj. Same okazis pri la supre menciitaj
esperantistoj, cxar ilin cxiujn akuzis la Milittribunalo de la Supera Jugxistaro
de USSR).
Sur la fono, kiel tute prave verkis Aleksandr Soljxenicyn
en sia verko "Arhxipelago GULAG", esperantistoj, simile al "modestaj,
persistaj riveretoj" preskaux perdigxis "sub la
superbordigxantaj torentoj" de homamasoj,
fluantaj en la stalinajn koncentrejojn.
Post 20 jaroj, "pro tute novaj cirkonstancoj"
(t.e. pro la falseco de l'akuzoj) kaj pro "absoluta manko de konsisto de
krimo" praktike cxiuj supre menciitaj esperantistoj estis plene rehonorigitaj: E.
Drezen kaj V. Varankin
la 11.05.1957, H. Muravkin la 21.11.1957, N.
Nekrasov la 26.11.1957. La rehonorigon de J.K.Sazonova oni atendas dum
februaro-marto 1990, cxar jam en novembro 1989 la Prokurejo de USSR "enlistigis
proteston" cxe Supera Jugxistaro de USSR pri la akuzo kontrau sxi. Kaj se Varankin
estis restarigita en vicoj de KPSU ankoraux en 1957 (por li klopodis
lia filino), E.K. Drezen nur la 10.10.1989, sekve de mia
skribpeto al Komisiono pri
rehonorigo de viktimoj de amasreprezalioj cxe Politburoo de CK
KPSU. Ja post Drezen ne restis posteuloj. La malfacila
laboro pri rehonorigo de esperantistoj dauxras.
DE KIE TIUJ DOKUMENTOJ?
Nun certe vi povas dubi, cxu la informoj estas auxtentikaj? Jes,
ili estas. Mi tion povas pruvi. Preskau profesie, mi okupigas pri la
historio de nia (sovetia) E-movado jam de kelkaj jaroj. Tamen, pro tute
kompreneblaj kauzoj, la sukceso de la laboro estis preskaux nula, gxis eble antaux unu
jaro kaj duono. Nun, jam post kvin jaroj de "perestrojka"
kaj "glasnostj", iom post
iom komencigxis malfermo de antauxe tute fermitaj pordoj de "spechxranoj"
(specialaj stokejoj) en
bibliotekoj kaj arkivejoj. Kiam oni fondis cxe Politburoo de CK KPSU specialan komisionon pri
rehonorigo de viktimoj de amasreprezalioj el 30-a gxis 50-aj jaroj, mi tuj
skribis grandan leteron al ili. En gi mi informis pri Esperanto, pri historio de
nia E-movado kaj ties cxefrolantoj, kaj mi ankaux proponis mian
helpon en
studado kaj interpretado de arkivoj kaj dokumentoj. Kiel mi poste
eksciis, tiu letero havis grandan popularecon, car preskaux cxie kien mi
poste adresigxis (prokurorejoj, partiaj komisionoj) trovigxis gxiaj
kopioj.
Nu, mi preteriros la malfacilajxojn, cxar memkompreneble la
dentradoj de la jugxsistemo turnigxas ege malrapide. Kiam mi trasercxis cxiujn
bibliotekojn, arkivejojn kaj ricevis diversajn informojn, mi komprenis ke la
cxefa stokejo de informoj pri nia E-movado trovigxas en strato Lubjanka,
kie trovigxas la sidejo de KGB (la posteulo de la fifama NKVD).
En cxiuj instancoj la spertuloj pusxis min al tiu "Cxefarkivejo". Do, mi
ekiris al Lubjanka.
En sufice komforta akceptejo oni demandis min (la dejxorantaj
suboficiroj), cxu mi venas cxe ili la unuan fojon? Post jesa respondo, ili petis
min atendi. Dum 45 minutoj, traleginte cxiujn tie trovitajn gazetojn,
mi atendis. Tiam mi estis invitita kaj oni diris al mi ke mi skribu al ili
leteron. Pro mia ricxa sperto en verkado de tiaj leteroj, mi tion faris tuj.
Precize post unu monato oni telefonis al mi: Cxu vi estas NikSt? Jes mi respondis.
Do pri kio vi interesigxas? Mi rakontis al la junulo kiu vokis, pri la E-movado
kaj interesigxis pri konkretaj homoj: E. Drezen, V. Varankin,
N. Nekrasov kaj H.Muravkin, pri kiuj mi jam sciis el aliaj
fontoj. Mi bone sciis, ke la dosieroj estas sekretaj, ke la arkivisto devas ricevi ilin el la
stokejo, foliumi ilin, fari citajxojn ktp. Pro tio mi ne miris kiam li
diris ke li retelefonos al mi post unu monato.
Post kelka tempo, ni renkontigxis en la akceptejo kaj dum 3 horoj
parolis pri interesaj temoj. Juna, afabla kaj bone edukita viro, rakontis
al mi kion li sukcesis trovi en dosieroj de la supre menciitaj personoj.
Jes, antaux cxio mi avertis lin, ke mi estas historiisto kaj planas publikigi
cxion kion mi sukcesos trovi. Li tion komprenis kaj faris al mi du proponojn:
1-e) ke mi ne strebu rigardi la dosierojn mem cxar tie krom
"koto"-n mi trovos nenion, kaj
2-e) ke mi iom atendu, du-kvar monatojn, post kiam oni akceptos novan ukazon pri arkivoj.
Poste li rakontis al mi tion, kion mi
jam diris al vi. Li, kiel fakulo pri arkivoj, bone konis numerojn kaj esencon
de ukazoj, laux kiuj oni eliminis milionojn da tute senkulpaj homoj, kaj
liaj komentarioj estis vere interesaj kaj valoraj. Tamen, kiam mi
demandis pri la vera esenco de la akuzoj kontraux esperantistoj, li, kvazaux
senkulpigante sian institucion, komencis bombardi min per tiuj
cxi sensaciaj informoj, kiujn vi antauxe legis.
Mi rakontis al li, kiel terure Drezen
kaj Lanti sin
reciproke malamis. Li, kvazaux defendante, respondis, ke
"...la suspektoj rilate al spiona agado de sovetiaj esperantistoj aperis pro tio,
ke dum la periodo (1935-1938) sur "Lazura bordo" en Francio sub
masko de IEC (cxu vi memoras, ke estas SAT, kiun oni nomis la Internacia E-Centro?),
aktive funkciis rezidejo de la germana sekreta servo", ke, kvazaux
en unu de moskvaj arkivejoj (ankorau fermitaj) ekzistas informoj pri
enpenetro de l'Germana SS en intemaciajn organizajxojn de esperantistoj, aux
pri kunlaborado de la organizajxoj kun germana sekreta servo dum
periodo de 1932-1940..(cxu vi vidas ke la periodo sveligxas?). Li diris ke Lanti
vizitis nian landon en 1923 kaj
renkontis multajn, kaj krome, lia
nomo ja estis en la sliparo de la kontrauxspiona servo de Francio...
Kaj kvazaux elcxerpita, li ecx indikis la adreson de UEA
en 1939-1940: Gxenevo, strato de la Burs 10, Palaco de Wilson" (tamen sen
komentarioj). Videblis, ke la konversacio farigxas cxiam pli malprofesia kaj ni
forlasis la
"nekonvenan temon". Certe, oni devas nepre havi kaj
detale analizi la respektivajn dokumentojn. Tamen, jam nun videblas, ke la
suspektoj estis tute suficxaj por kauxzi "eksplodon" en la
"pulvodeponejo" sub tiamaj cirkonstancoj de totala suspektemo kaj teroro, regintaj en la
lando dum tiu periodo...
La esploroj dauxras.
NikSt
"Sennaciulo", 1990, No.2 (1016), 18 - 19, 23
**********