ERNEST DREZEN - HISTORIISTO DE ESPERANTO

 En novembro de 1992 okazas 100-jara datreveno de la naskigxo de la fondinto kaj sensxangxa gvidanto de SEU (Sovetrespublikara Esperantista Unio), elstara interlingvisto Ernest-Vilhelm Karlovicx DREZEN. Talentoj de tiu cxi naturdotita persono reliefigxis en multaj kampoj - en
sfero de organizado kaj scienca administrado, esperantologio kaj interlingvistiko. Suficxas nur diri, ke dum 1924-1930 li aperigis 18 librojn pri demandoj de scienca organizado de laboro kaj dum 1921-1936 --- 26 librojn pri problemoj de lingvistiko kaj scienc-teknika terminologio, ankaux kelkajn pri tekniko, krome - dekojn kaj dekojn da artikoloj. En li felicxe kunfandigxis
scioj pri teorio kaj praktiko de administrado, pri treoriaj kaj aplikaj demandoj de lingvoplanado, praktika vivkoncerna sperto. Lia oficiala posteno de fakestro de Tutunia Komitato pri Nova Alfabeto de Konsilio de Naciecoj cxe CIK (Centra ekzekutiva komitato de sovetoj, la plej alta sovetia registarorgano) kaj liaj sciencaj interesoj trafe kunigxis, reciproke
pliricxigante kaj suplementante unu la alian.

Tamen la cxefan intereson de sia vivo E.Drezen traportis tra tuta sia vivodauxro. Temas pri intereso al historio de internacia lingvo, al historio de Esperanto-movado. Gxuste kiel astronomoj konstante provas atingi almenaux relativan ordon en (de vidpunkto de simplaj laikoj) "kaoso" de astroj: steloj, planedoj, asteroidoj, "nigraj truoj", galaksioj, nebulozoj kaj aliaj kosmaj objektoj, Ernest Drezen ekde lerneja agxo provas inventari, kiel tuton la historion de homaj sercxadoj en kampo de kreo de la mondolingvo ekde la antikvo gxis samtempa al li periodo. Kaj lian evoluon kiel esploristo en tiu kampo (de naiva junulo en 1911 gxis matura gvidanto, spertulo pri "aparataj ludoj", antaux kies okuloj ne nur preteriris, sed ankaux farigxis la historio, kaj kiu mem aktive partoprenis en la procedo) oni bone povas observi je ekzemplo de liaj cxefaj verkoj, el kiuj elstaras lia "Historio de la Mondolingvo: Tri jarcentoj da sercxado" (jxus represita en Moskvo kun antauxparolo kaj komentoj de d-ro
S.Kuznecov).

Tute aparte staras kreivo de E.Drezen en kampo de historio de la ruslanda kaj - precipe - de la sovetia Esperanto-movado (kvankam historio de lingvo-planado kaj tiu de la Esperanto-movado - tutcerte interplektigxas, ankaux en verkoj de Drezen). Se en verkoj pri historio de la internacia lingvo li montrigxis kiel objektiva esploristo, fakulo pri diversaj
direktoj, skoloj kaj tendencoj, do en verkoj pri la historio de la Esperanto-movado jam respeguligxas tre komplika persono, en kiu samtempe videblis parti-sxtata funkciulo (kiu devis bone kompreni kaj lerte uzi frazeologion, terminologion kaj specifajn konceptojn de vera stalinisto), sperta gvidanto de SEU (manovranta inter kritika Scila de tutmonda samideanaro kaj senindulga Karibda de sxtatinstancoj, komparti-sxtata aparato kune kun sia potencega
kaj cxieestanta sekreta polico) kaj multsuferanta homo kun tragika sorto. Oni ne povas ne rimarki la tragedion de tiu homo. Kiel "pura" esploristo li pentras grandegan eposan bildon de glora pasinto, pli-malpli bona nuntempo kaj cxielarka estonto, antauxskizas planojn kaj kunmetas programojn por atingo de la estonto. Tamen kiam li atingas kampon de la sovetia
Esperanto-movado, tuj malaperas lia esplorista objekliveco, cxar liaj verkoj estas determinataj jam ne de strebado al scienca objektiveco, sed de lia kuranta celo, cxiufoje multgrade kolorigita per lia bolsxevisma engagxiteco, per klasa starpunkto, per simpatioj kaj antipatioj.
Kompreneble, ankaux li estis influita per modaj teorioj pri la klasa karaktero de la lingvo, kiel ideologia superstrukturo de la produktado. Kaj se al la lingvo mem li ankoraux singarde aplikis la tezon, do gravecon de sociaj faktoroj por la Esperanto-movado li akceptis senkonteste.

Cxi tie li aperis kiel komandanto de unu el regimentoj de la proleta movado (armeo) kaj - por plu kalkuli je subteno de la sxtato li devis rigore alkonformigi sian taktikon kun la politiko de la partio kaj registaro. Tamen ankaux en tiu cxi kampo cxiam pli multe limigita igxis teritorio - libereco manovri. Cxiam pli ofte la celoj, taskoj kaj idealoj de la Esperanto-movado koliziis
kun sloganoj kaj celoj, deklaritaj de la komparti-sxtata nomenklaturo. Suficxas nur rememori almenaux pri tio, ke fine de la 1920-aj - komence de la 1930-aj jaroj oni fakte forjxetis ideon pri la Tutmonda Oktobro (= Tutmonda socialisma revolucio). Sed tio ja estis ideologia bazo de la tuta agado de tiutempa sovetia esperantistaro! Anstataux gxin oni deklaris tezon pri eblo de venko de socialismo en unu lando, kio fakte signifis akcepton de kurso je izolado de Sovetio en internacia areno, kaj por sovetiaj esperantistoj -- mizeran sorton de servisto, kiun oni forpelas el hejmo: "Dankon! Ni ne plu bezonas viajn servojn!"

   Kiel "praktika laboristo", proksima al centro de potenco, funkciulo E.Drezen klare vidis, kiel mallargxigxas ne nur la manovrokampo, sed ankaux la bazo socia, materia kaj ideologia por ekzisto de la Esperanto-movado en la lando. Kaj li kune kun sia tacxmento febre provis savi almenaux ion de sia Esperanto-entrepreno, kiun oni jam deklaris "bankroto" kaj plene cxesigis financadon (ie en la plej alta instanco kaj li jam scias pri tio!). Nur imagu: dum provoj savi almenaux restajxojn de la movado tiu arda esperantisto per la propraj manoj devas sufoki sian propran "infanon": jen en la 1930-aj jaroj oni tute malpermesas fari por-Esperantan propagandon, oni permesis propagandi nur per-Esperante, glorigante venkojn de la socialismo, atingojn de la unua en la mondo proleta sxtato; jen li mem starigas tre strangan sloganon: "Plifortigi evoluon de la Esperanto-movado, disvastigi kaj pliprofundigi gxin, sed ne rapidigi" (1932).

Kaj se oni analizas verkojn de E.Drezen pri historio kaj precipe pri taskoj de evoluo de la sovetia Esperanto-movado, oni tuj vidas, ke gxi trairas tutan vicon da stadioj, precize korelativigitaj kun periodigo de la politiko de I.Stalin kaj liaj kunuloj. Kaj tio ne estas persona oportunismo, sed provoj savi la Esperanto-movadon sub kondicxoj de cxiam pli totalismigxanta sistemo, kaj almenaux iel malfortigi "sur sia kolo" masxon de totalisma sxtato, trovi eblecon enspiri almenaux unu gluton da oksigeno.

Nome la dramo de la esploristo, homo kaj esperantisto kaj samtempe bone informita funkciulo trovis sian respegulon en lia kreivo: post 1932 E.Drezen ne plu skribas pri problemoj, teorio kaj historio de la internacia lingvo, de la Esperanto-movado, plene transsxaltinte sin al problemoj de scienc-teknika terminologio.

Cxio cxi bone videblas en tiu cxi kolekto de la drezenaj verkoj. En sia verko "Analiza historio de Esperanto-movado", kiu aperis en Leipzig cxe EKRELO en 1931, E.Drezen evidentigxas kiel akademia fakulo. Li prove rimarkas, ke "cxe la provo prezenti la historion de la Esperanto-movado kun certa sociala enhavo tute ne necesas detala priskribo de diversaj gravaj kaj malgravaj esperantaj agit- kaj propagand-okazajxoj... Multe pli gravas eltrovo de tiuj fortoj, kiuj influis la Esperanto-movadon, kiuj gxin subtenis kaj kreskigis. Necesas registroj de konstantaj sxangxoj, okazintaj en tiuj movfortoj. Necesas klarigoj pri malapero de unuj el tiuj fortoj kaj pri apero de pluaj fortoj novaj...

Tiu "Historio" celas prezenti kvazaux certan komentarion de la faktoj de la Esperanto-historio - komentarion, kiu donus lauxpove socialan analizon por tiuj ideoj kaj fortoj, kiuj dum certaj periodoj regis kaj antauxenpusxis la Esperanto-movadon, kiuj markis certajn periodojn de tiu movado".

 Kaj, laux li, la historiado ne estas memcelo:

"Cxe prezento de simila analiza historio farigxas ebla certa antauxvido de la vojoj de plua evoluo kaj progreso, farigxas ebla certa historia prognozo por la estonto. Tial, analizante la movfortojn de la Esperanto-movado en pasinto, ni devas cxiam pleje strecxi la atenton por lauxpove trovi la movfortojn de la estonta evoluo de la mondlingvo". Kaj de la Esperanto-movado, ni povus aldoni.

La saman, fakan aliron E.Drezen uzas en la dua verko, priskribanta L.Zamenhof kiel personecon kaj kiel iniciatinton kaj teoriiston de la lingvo internacia. Tamen cxi tie li jam analizas personecajn movfortojn, kiuj determinis la mondkoncepton kaj lingvajn konceptojn de Zamenhof. Tre interesa kaj originala estas la strukturo de la verko: sur la scenejo staras konkreta persono, kiun Ia auxtoro science kaj detale priskribas, kvazaux iun masxinon, kompleksan studobjekton: ties strukturon, enhavon, funkciadon, intencojn, kapablojn kaj mankojn, kontrauxdirojn. Sed kvazaux sur fono samtempe iras potencega analizado de tiamaj sociaj movfortoj - tiama situacio en la socio, lingvoplanado, edukado, modaj movadoj kaj aliaj influoj al la zamenhofa personeco kaj al direkto de liaj esploroj ktp. Kaj antaux la okuloj de leganto disvolvigxas bildo ne nur de talenta auxtodidakta lingvisto, sed de vera iniciatinto de Lingvo Internacia, kiu povis ne nur kiel tre sentebla anteno enkapti cxiujn postulojn, necesojn kaj bezonojn pri la internacia lingvo, sed ankaux direkti en gxustajn lokojn de sia intelekto kaj transformi ilin en la pretan produkton - lingvon Esperanto, samkiel radio-ricevilo kvazaux "elsucxas" belegan muzikon el cxirkauxa etero.

Tute alion oni povas diri pri la tria verko de E.Drezen "En batalo por SEU". Cxi tie li konscie simpligas la bildon, preterlasas aux prisilentas kelkajn gravajn taktojn, detalojn, eventojn, malpliigante gravecon kaj rolon de unuj kaj troigante de aliaj homoj, faktoj, eventoj, organizoj. Li konscie distancigxas de la antauxrevolucia kaj (tuj)postrevolucia Esperanto-movado, kiun oni poste baptis burgxa kaj al kiu li mem apartenis kaj en kies kadroj li mem aktive agadis. Ja ecx komence de la 1930-aj jaroj tio estis ne maldangxera. Fakte en tiu cxi verko (kaj en multaj aliaj) videblas provo aliverki historion de la sovetia Esperanto-movado konsiderante la "lastajn cirkonstancojn". Dirante tion, oni neniom povas jxeti ombron sur E.Drezen, iel nigrigi Iin. La nuna scio pri la sovetia historio, pri postaj eventoj kaj cirkonsiancoj helpas bone kompreni lian tragedion kaj tiun kuragxegan senesperan batalon kontraux la eksteraj cirkonstancoj, por savi organizitan Esperanto-movadon en la lando. Oni povus multe paroli pri la valoro de la studo de E.Drezen, tamen jam post kelkaj monatoj Nikolaj Nekrasov sur pagxoj de tiu sama revuo en kiu aperis "En batalo por SEU" mole, sed decide korektis kelkajn liajn asertojn (vd. "Mejxdunarodnyj jazyk", 1932. No. 11-12, p. 347-350).

Kiu kaj kia estis Ernest Drezen? Li naskigxis la 14-an de novembro 1892 en Libava (nun Liepaja) sur teritorio de nuna Latvio en familio de maristo. En Kronsxtadt kien la familio translokigxis en 1908, li finis en 1911 realan Iernejon, kie li konatigxis kun Esperanto kaj komencis aktivan propagandan agadon en tiu kampo. Lerninte en Peterburga (poste - Petrograda) teknologia instituto (1911-1916) E.Drezen aktive partoprenis en tiama Esperanto-movado. En 1916, tuj post la instituto, li finis 3-monatan lernejon de ingxenieraj
sub-oficiroj. Kiam en 1917 en Ruslando eksplodis unue Februara kaj poste - Oktobra revolucioj, juna sub-oficiro E.Drezen tuj aktive profundigxis en ondojn de la revolucia torento.

Post la revolucio li militservis kiel komisaro de petrograda filio de provizadadministrejo de Rugxa Armeo; ekde auxgusto de 1921 gxis oktobro de 1923 li laboris kiel vic-afergvidanto en VCIK, en ministerio pri eksteraj aferoj, poste en Laborist-kamparana inspektejo (NRKI, la plej alta kontrol-instanco en la sxtataparato), estris politeknikumon kaj instituton pri komunikiloj, estis docento kaj profesoro de la 1-a Moskva sxtata universitato kaj auxtomekanika inslituto, laboris en Tutsovetia komitato pri normigado. Multfoje E.Drezen vizitis eksterlandon ankaux pere de VOKS (Tutsovetia societo por kulturaj rilatoj kun eksterlando), kies konsiliano
li estis.

Dum tiuj cxi jaroj li multe kaj fruktodone laboris en kampo de interlingvistiko, historio de la internacia lingvo, de la Esperanto-movado. Multe da fortoj kaj tempo fordonis E.Drezen al SEU. Dum 17 jaroj de sia ekzisto SEU sub la gvido de E.Drezen transformigxis en potencan tacxmenton de bone organizitaj, unuigitaj sur unueca (komunisma) idea bazo, disciplinitaj samideanoj, kies influon oni bone sentis ne nur enlande, sed ankaux mondskale.

Tamen rigora ideologia pozicio, preskaux diktatorecaj manieroj de regado, netoleremo al aliaj brancxoj de tiama internacia Esperanto-movado (socialistoj, sennaciistoj, neuxtralistoj k.a.) kaj ankaux al idistoj transformis SEU en militeman subpremilon de cxiuj aliuloj kaj disidentoj
ankaux en tiama internacia (unuavice proleta) Esperanto-movado. Amara realeco: sovetia esperantistaro, sub la gvido de E.Drezen kaj de liaj kunuloj, fakte helpis al I.Stalin konstrui kaj plifortigi (sur sia kampo) mekanismon de teroro kaj perforto, kies viktimoj ili poste mem igxis.

La 17-an de aprilo 1937 Ernest Drezen kune kun grupo de siaj proksimaj kunlaborantoj en CK SEU estis arestita kaj - surbaze de tute falsaj akuzoj pri spionado, sabotado, terorista kaj kontrauxrevolucia agado - estis kondamnita al mortpuno kaj pafekzekutita la 27-an de oktobro 1937. Estis arestitaj kaj reprezaliitaj ankaux multaj gvidantoj kaj ordinaraj membroj de SEU kaj dum longa tempo la Esperanto-movado en Sovetunio ne ekzistis. Kaj kvankam post 20 jaroj (la 11-an de majo 1957) li estis plene - "pro absoluta manko de krimkonsisto" - rehonorigita postmorte, la lando, popolo kaj la Esperanto-movado perdis elstaran aganton, seriozan esploriston, ardan esperantiston, patrioton kaj - samtempe - internaciiston. Sur kelkaj pagxoj oni ne povas rakonti multe pri la kurta tamen eventoricxa vivo, aktiva praktika kaj esplora agado kaj tragika sorto de Ernest Drezen. Tamen kun ni restis liaj multnombraj verkoj, ideoj, pensoj, kiuj certe meritas zorgan pristudon. Kaj por diskonigo de verkoj de E. Drezen kontribuas per tiu cxi volumo nova ruslanda esperantista eldonejo "Sezonoj".

Necesas diri, ke antaux la publikigo la eldonejo faris certan redaktan laboron, nepre necesan pro evidenta manko de redaktado en la eldonoj originalaj. La editoroj zorge kontrolis kaj regxustigis eldirojn de L.Zamenhof, E.Privat k.a., kiujn E.Drezen ofte miscitis aux kripligis. Estis koreklitaj multaj faktaj eraroj (datoj, nomoj, titoloj...), unuecigitaj la ortografio kaj interpunkcio. Oni forigis ankaux la plej krudajn erarojn kaj spurojn de la preskoboldo, kiuj cxiupagxe makulis la Iejpzigajn eldonojn de la "Analiza historio" kaj "Zamenhof".

Kaj nun la esperantistoj denove ricevis en sian disponon valorajn atestojn pri la evoluo de Esperanto - "Historiajn studojn" de Ernest Drezen.

Majo 1992                                      Nikolaj STEPANOV


************
Ernest DREZEN HISTORIAJ STUDOJ. - Jekaterinburg, SEZONOJ, 1992. - pp. 5 - 9