V.A.Kornilov, J.M.Lukasxevicx

EUXGENO MIHXALASKI

Novaj informoj

      "La vera individua vocxo en Esperanto farigxis realajxo, kaj nova generacio havis modelojn pretajn", - diris William Auld pri la poezio de Mihxalski. Tro frue, tamen, tiu unika vocxo eksilentis, kaj nur lastatempe eblas aldoni detalojn al la baza biografio de la poeto.

Euxgenij Iosifovicx Mihxalski naskigxis en 1897 en la okcident-ukraina urbeto Leticxev. La plej longa periodo de lia vivo estis ligita kun la urbo Voznesensk (Nikolajeva regiono). Iom da tempo la poeto pasigis en Odeso kaj en Saratovo, kaj la lastajn sep jarojn de sia vivo li pasigis en la urbo Donecko (tiam nomita Stalino). La verkaroj de Mihxalski, "Prologo", "Fajro kuracas", kaj "Kantoj de l'amo kaj sopiro (poemoj de naiva juno)" eldonigxis alilande. Versxajne ni neniam sukcesos ekscii, kiom ankoraux li verkis kaj intencis verki.

"Tiom longa morto"

La Donecka klubo de Esperantistoj "Amika Rondo" jam antauxlonge interesigxis pri la sorto de la fama samurbano. Liajn vivon kaj verkaron atente esploris Mihxail Belogolovskij, kaj informis pri la rezultoj de siaj esploroj en la tajpita ukraina periodajxo "Amikeco" (1978), en "Informa bulteno de ASE" (1983), kaj en la loka jxurnalo "Vespera Donecko" (1987). Belogolovskij provis, ne tute sukcese, precize konstati la gxis tiam neprecizan daton de la morto de Mihxalski. Li trovis posteulojn de la poeto kaj, surbaze de la dokumento pri lia rehonorigo fine de la 1950aj jaroj, asertis, ke Mihxalski mortis en malliberejo en 1938. Tamen, nur en 1991 eblis konsulti dokumentojn el la arkivejo de NKVD-KGB (sekreta polico), kiuj indikis la gxustan daton.

La Donecko-regiona KGB-estraro ricevis leteron de la moskva historiisto Nikolaj Stepanov, petante informojn pri la sorto de la fama poeto. La arkivistoj devige preparis respondon. Samtempe, la loka jxurnalo "Jxiznj" (= Vivo) petis de la arkivistoj detalojn pri persekutitoj dum la 1930aj jaroj. La arkivistoj proponis la jugxdosieron de Mihxalski. Sekve, la 16an de julio 1991, aperis artikolo de Anna Rjasxina "Tiom longa morto post tiom mallonga vivo", verkita surbaze de tiu dosiero.

Klarigxis, ke Mihxalski estis kondamnita al la morto la 14an de oktobro 1937, kaj estis mortpafita kiel "krimulo-trockiisto" la 15an de oktobro.

La poeto estis arestita la 16an de marto 1937. Dum la aresto, oni konfiskis "du pakajxojn da manuskriptoj, kvin pakajxojn da diversaj korespondajxoj..., 9 pakajxojn da diversaj libroj, revuoj, jxurnaloj, unu pakajxon da alilandaj banderoloj, unu paketon da personaj dokumentoj". Preskaux cxio tio versxajne perdigxis. El la leteroj restis nur du verkitaj de Mihxalski kaj cx. tridek ricevitaj de li, nome tiuj, kiuj helpis al la jugxistoj mortigi la akuziton.

Komence, la akuzoj rilatis al suficxe modestaj "krimoj": kiu,  kial donis al ordinaraj Esperantistoj numeron de "Sennaciulo"? Tamen, la afero farigxis cxiam pli kaj pli minaca. En majo 1937 la jugxesploristoj raportas, ke ne eblas fini la esploron en la permesita tempo. Ili informas, ke necesas novaj arestoj, kiuj ja sekvas. Mihxalski tiam estis akuzata esti gvidanto de
kontrauxrevolucia organizajxo, kiu ricevis ordonojn el eksterlando (de la franco Bourguignon) kaj transdonis ilin al donbasaj Esperantistoj. Oni asertis, ke trockiistoj uzis IAREV-on [ 1 ] por maski siajn malamikajn planojn kaj kontrauxsovetian laboron. Post la aresto de Ernest Drezen kaj de multaj kijevaj kaj hxarkovaj Esperantistoj, la jugxesplorado efektive igxis proceso kontraux SEU.

La proceso finigxis per tiom da mortpafoj kontraux fidelaj batalantoj por la lingvo internacia. Samtempe la Esperanto-movado jam estis dissxirita en burgxan, neuxtralan kaj en proletan partojn. Cxiam pli profundigxis la skismo inter estintaj aliancanoj - la proletmovadanoj. Al la kontraux-Esperantaj batoj de la germanaj fasxistoj aldonigxis la batoj de la sovetiaj stalinistoj.

La perfido de Kuzmicx

      Dokumentoj el la dosiero pri Mihxalski permesas al ni pritaksi la rolon de Vladimir Kuzmicx en la proceso.

     Vladimir Savvicx Kuzmicx (1904-1943) estis ukraina verkisto, kiu suficxe multe verkis en la dua duono de la 1920aj jaroj kaj en la 1930aj jaroj. Lia nomo aperas en la nauxvoluma "Konciza literatura enciklopedio" (Moskvo, 1962-1978) kaj ankaux en la "Enciklopedio de Esperanto". Li estis profesia verkisto, kiu verkis ankaux en Esperanto, kaj li estis unu el la gvidantoj de IAREV. La sola Esperantlingva novelo de Kuzmicx, "Solidareco", temas pri
la internacia helpo de italaj revolucianoj al la oktobra revolucio, kaj gxi priskribas la civilan militon en Ukrainio.

     Post la aresto de Ludwig Renn [ 2 ] en Germanio, kaj post lia forkuro kaj partopreno, kiel gvidanto de internacia bataliono, en la hispana civila milito, Kuzmicx kaj Mihxalski restis la cxefaj estraranoj de IAREV (Kuzmicx anstatauxis la prezidanton kaj Mihxalski estis la respondeca sekretario).

     En 1936 Kuzmicx, versxajne timigita pro multaj arestoj kaj aparte pro la procesoj kontraux Pjatakov kaj Radek, jam estis preta, por savi siajn vivon kaj liberon, rezigni pri cxiu Esperanto-agado kaj denunci al NKVD siajn kunulojn-Esperantistojn.
     Lia perfido okazis en junio 1937. En la dosiero de Mihxalski trovigxas du deklaroj de Kuzmicx pri kontrauxrevolucia agado de esperantistoj. Ambaux dokumentoj estas tajpitaj kaj datitaj la 21an de junio 1937, kaj ili evidente estas du variantoj de la sama deklaro.

     En la pli longa dokumento, Kuzmicx pli multe diras pri propraj krimoj kaj aludas al siaj antauxaj deklaroj.

     La cxefa menciito en ambaux dokumentoj estas Drezen. Kuzmicx detale rakontas pri kiel Drezen varbis lin fine de 1934. Li prezentas la esperantistajn verkistojn Izgur kaj Mihxalski kiel la cxefajn plenumantojn de la ordonoj de Drezen.

     Kiel malamikojn de Sovetio li akuzas, inter aliajn, la esperantistojn Incertov, Nekrasov, Borisov, Klimovskij kaj Necxiporenko. Versxajne laux la sugesto de NKVD-ano, Kuzmicx penas noti cxies antauxan partiecon, ekz. anarkiisto, mensxeviko, SAT-ano, blankulo, ktp., kaj cxies socian devenon.

     Per siaj denuncoj Kuzmicx gajnis ses jarojn da vivo. Tamen, ankaux li, lauxakuze burgxa naciisto, estis mortigita en la jaro 1943 en Alma-Ata.

kaj de Spiridovicx

Ni eksciis ankaux pri la rolo de Efim Spiridovicx: la NKVD-anoj uzis lin kiel tradukanton de multaj Esperantaj dokumentoj, gazetoj, leteroj, ktp. La dosiero de Mihxalski enhavas multe da tradukoj en la manskribo de Spiridovicx, kun liaj komentoj pri Esperantistoj kaj Esperanto-organizajxoj kaj pri eventoj en la historio de la Esperanto-movado. Jen, tipa komento "Do jen kiaj estas la kauxzoj de niaj malsukcesoj cxe la propagando inter Esperantistoj en Hispanio: en la redakcio sidis SAT-anoj!".

Laux informoj de Nikolaj Stepanov, pro sia kunlaboro kun NKVD Spiridovicx savis la vivon kaj ricevis nur dek jarojn da punlaboroj.

Profeta sxerco

Ni instigis la nepon de Mihxalskij, Igorj Mihxajlovicx Uralov, postuli la leterojn senditajn al sia avo, la tradukojn de Spiridovicx, kelkajn brosxurojn, gazetojn kaj cxion alian pritaksitan personaj ajxoj de la kondamnito, cxar al tiaj rajtas nur parencoj. Kun la permeso de Uralov, ni prilaboris tiujn dokumentojn dum proksimume dek monatoj.

Ne eblas en tiu cxi artikolo detale pritrakti la leterojn. La korespondintoj, kies leteroj mirakle konservigxis estas: la famaj rusaj, ukrainaj kaj belorusaj esperantistoj, E.Izgur, E.Drezen, N.Incertov, D.Snejxko, B.Hohxlov, Vs.Ivanov kaj S.Rublov (el la leteroj de la tri lastaj restas nur eltirajxoj el la rusaj tradukoj); la lokaj esperantistoj, L.Gibsx, V. Grinevicx, G.Filipov, M.Fomina kaj aliaj; la eksterlandanoj, H.Bourguignon, L.Renn, Guterman, N.Szapiro kaj aliaj. Iuj leteroj, niaopinie, estas veraj gravajxoj, veraj perloj el la historio de la Esperanto-movado en nia lando kaj eksterlande.

La letero datita la 8an de majo 1934 de la odesanoj S. Rublov kaj Vs.Ivanov reprezentas siamaniere recenzon pri la jxus-eldonita poemaro de Euxgeno Mihxalski "Kantoj de l'amo kaj sopiro" (Warszawa, 1934). Verkita kiel sercxo, la letero tamen portas sxpurojn de sia tempo. La auxtoroj prikomentas la poemaron de la amiko en formo de verdikto de la libervola milita tribunalo (terura profetajxo!).

En la letero trovigxas multe da vortludoj kaj aludoj al la verkoj de la poeto:

"Kara amiko kaj amsopiranto!; la afero de karkamo M. Euxgeno, poeto kaj perfajr-kuracisto, logxanta en Stalin-urbeto (Karbominio)...; puni per-sone. Tamen, la letero entenas tre seriozajn averton kaj konsilojn: "vi efektive faris egan mis-pasxon, kiun lauxpove pligrandigis kanajlo Sxafiro (la eldoninto de la poemaro) foriginte la cxion-klarigantan antauxparolon. Sed konkrete: kion vi devas fari nun? Mi opinias, ke tuj vi forbatu....la eblecon uzi tian libron, kiel novan batalilon kontraux IPE, IAREV kaj ecx vin mem. Vi ja komprenas, ke kelkaj viaj versajxoj nun sonas tre malbone kaj gxuste ilin... oni nuntempigos por sia profito (ekz. Skeletoj, skeletoj cirkauxe... Mi volas forgesi pri cxia alarmo kaj bruo... ktp). Urgxe verku koncernan artikolon por "Sur posteno" kaj klarigu la situacion. Se estas eble - presigu gxin ankaux en nacilingvaj revoluciaj espo-gazetoj. Sed ne prokrastu!"

Kaj kelkfoje insiste estas donita konsilo: "pli rapide plenumi la socian mendon - fini la grandan poemon pri la Blankamara-Balta kanalo, pliprofundigi je 100 % la Blankamaran-Baltan Kanalon (3-milversan)". Do, la odesanoj bone komprenis, ke kontraux "Kantoj de  l'naiva juno" la poeto nepre devas pagi per verkado de tio, kion mendis la estroj de la tiama socio poemo pri la granda trompo, kun la reforgxo de la krimuloj dum la kanal-konstruado.

La enhavo estu senpolitika

En la dosiero trovigxas ankaux letero, datita la 9an de junio 1933, de la estonta eldonisto de "Kantoj", N.Szapiro, kun propono eldoni ian kvanton de... poeziajxoj. Li kondicxas, la enhavo estu senpolitika.

Ni povas supozi, ke tiam naskigxis la ideo de Mihxalski eldoni poeziajxojn el sia juneco, cxar inter la pli lastatempaj poemoj estus malfacile elekti verkojn kun senpolitika enhavo.

Inter la dokumentoj trovigxas cetere eltirajxoj el "Proleta Esperantisto", en kiu Mihxalski, atentante al la konsilo de la odesanoj, klarigas pri la varsovia eldono de la poemaro kaj citas la neaperigitan antauxparolon, kiu datigxas de julio 1933. Interalie, gxi asertas:

Ceteraj korespondajoj

Aparte interesa estas letero de Nikolaj Nekrasov de la kvina de marto 1936, en kiu li detale kaj sprite priskribas siajn klopodojn rilate la preparon de la Pusxkin-jubileo:

"Mi sendis du posxtkartojn al Polakov kaj poste mem vizitis lian hejmon. Mi trovis lin kusxantan en lito, apetiteme mangantan buljonon kun kokinajxo, sed sanaspektan, kvankam ne razitan. Li klarigis, ke li estas malsana je gripo kaj bronkito, sed nun resanigxas. Ion helpi al la Pusxkin-tradukado li kategorie rifuzis - nek dum la resanigxo, nek post la resanigxo, nek dum la somera feriado. Cxar, li diris, mia filo malbone lernas pri la rusa lingvo, kaj mi do devas multe okupigxi kun li, tio dauxros ankaux somere.... Li ecx rifuzis trarigardi siajn malnovajn tradukajxojn por lauxnecese korekti ilin... Jen cxio.

Mi ankaux skribis al E.Tihxonov, li laboras en Moskvo kaj logxas apud Moskvo ie en proksimeco. Mi proponis ke li partoprenu en la Pusxkin-afero. Anstataux tio en sia respondo li proponis al mi... ludi sxakon per korespondo!"

Cetere Nekrasov traktas aliajn literatur-rilatajn temojn, kaj diskutas kun Mihxalski pri la tradukoj de "Euxgeno Onegin" kaj pri propraj prozverkaj planoj.

Pri la populareco de la poemoj de Euxgeno Mihxalski en batalanta Hispanio atestas letero de la redakcio de "Popola fronto" (Valencia).

La kvar leteroj de Honore Bourguignon abundas je detaloj pri la historio de IAREV.

Tiu, kiu timas lupojn, ne vizitu arbaron

Konservigxis nur du korespondajxoj senditaj de Mihxalski: negrava posxtkarto al Krecxetov kaj tre grava letero al N.Borisov, verkita du semajnojn antaux la aresto de Mihxalski.

Mihxalski aludas al stranga letero de Vladimir Kuzmicx, tamen opinias, ke IAREV-anoj nepre laboru:

"Kuzmicx alsendis al mi antauxnelonge leteron kun rifuzo labori en IAREV. Suficxe stranga letero, cxar antaux tio li sendis al mi plej firman labor-deziran leteron! Li, versxajne, simple timas por ke ne trafi en ian malbonan situacion. Li skribas, ke li gvidos, se la partio lin pri tio
komisios. ... Mi al li respondis, ke se timi lupojn oni ne devas viziti arbaron. En la milito oni kondutu lauxmilite - oni estu singardaj. Sed timante ion, ni ja ne rajtas forlasi internacian agadon. Tiam ni devus rezigni tute cxiun revolucian agadon, cxar kiu povas en klasbatalo havi
garantiojn pri hodiauxaj liganoj ke ili ne farigxos eble morgaux malamikoj. Tamen ni ja devas agi. Aparte ni, revoluciaj esp(erant)istoj, agu pli aktive des pli nun por lauxeble unuigi cxiujn honestajn homojn en unueca fronto kontraux la fasxismo..."

Tiu cxi citajxo sendiskute atestas pri la auxdaco de Mihxalskij, pri lia maltimo, kuragxo. Li opiniis, ke batali kontraux fasxismo estas lia senpera, senprokrastebla devo, kaj la devo de cxiu honesta homo.

Por Mihxalski la lukto kontraux fasxismo estis nerompeble ligita kun Esperantismo. Li opiniis, ke la milito en Hispanio elprovas Esperantistojn (aparte Esperantistojn-laborulojn) rilate ilian komprenon de la situacio kaj ilian potencon por defendi la interesojn de la mondprogreso. Li opinias, ke lia aparta devo estas helpi al Ludwig Renn kaj al aliaj diverslandaj Esperantistoj batalantaj en Hispanio - helpi per sia plumo, per siaj versoj, per sia organiza laboro en IAREV. Li donis multe da energio al la kompilado de la almanako "Anti-Bruno", kiu devis ankaux batali kontraux fasxismo.

Kaj se por Ludwig Renn Esperanto estis nur oportuna rimedo, servanta la lukton, por Mihxalski gxi estis io pli grava. Por li Esperanto estis la estonta lingvo de la tuta homaro. Esperantistoj luktu do por la estonto de sia lingvo, por la estonto de la homaro : luktu kontraux fasxismo.

Bedauxrinde, por Stalin kaj por lia helpanto, NKVD, pli grava ol la lukto kontraux fasxismo sxajnis esti la lukto kontraux trockiistoj - realaj aux imagataj. Kaj IAREV-anoj farigxis viktimoj de la kontrauxtrockiista kampanjo.

Kaj cetere?

Aldone al la du korespondajxoj de Mihxalski, kiuj trovigxas en la dosiero, ni havas posxtkarton de Mihxalski al Mihxail Belogolovskij, kiun alsendis Hilda Dresen, la fama estona Esperanto-poetino. En akompana letero sxi skribas, ke aliaj leteroj de Mihxalski al si malfelicxe malaperis. Sur la posxtkarto Mihxalski skribas pri siaj planoj krei literaturan revuon en Esperanto, kaj pri sia longdauxra revo havi vere internacian, ricxan literaturan revuon.

Tiuj estas la unuaj rezultoj de niaj esploroj pri Mihxalski. En cxi-tiu artikolo ni ne diskutis la verkaron de la poeto, cxar tio bezonas tute apartan pritraktadon. Restas la tre grava tasko kolekti cxiujn verkojn de la poeto, kaj eldoni ilin en unu volumo, eble kune kun liaj konservigxintaj leteroj. Ni petas cxiujn, kiuj ion scias pri Mihxalski kaj pri liaj verkoj
kontakti nin cxe:

J.M.Lukasxevic, 340020 DONECKO 20, str. Abakumov 87-32, Ukrainio.

Notoj:

1. IAREV - Internacia Asocio de Revoluciaj Esperanto-Verkistoj,  fondita en 1931, kiel sekcio de la Internacia Unio de Revoluciaj Verkistoj, laux la iniciato de Ludwig Renn kaj Euxgeno Mihxalski. Gxia organo "Nova Etapo" eldonigxis en Moskvo en la jaroj 1932-1933.

2. Ludwig Renn (1889-1979) - germana verkisto, Esperanto-brigadano dum la hispana milito, kunfondinto kaj prezidanto de IAREV.

"Sennacieca Revuo", 1993, No.121, 24 - 27