ТАДЕОСЯНЦ А.Л.
Господину
Заведующему Московским Институтом Эсперанто
Действительного слушателя
Московского Коммерческого Института,
Арама Левоновича
Тадеосянца
П р о ш е н и е
Имею честь просить
Вас, Милостивый Государь, сделать распоряжение о допущении меня к экзамену
на получение свидетельства о знаниии специального курса языка Эсперанто по
программе Института.
При сем прилагаю квитанцию за
No.197.
Арам Левонович
Тадеосянц
Февраля 13 дня 1915
г.
Москва.
_____________________________________________________________
A
ux t o b i o g r a f i o
Mi
naskigxis la 12-an de Junio de l'jaro
1893-a en la kauxkaza urbo Kutais [nun - Kutaisi, Kartvelio]. Kiam
mi estis kvinjara, miaj gepatroj ekveturis en Balahxani'n, kusxantan je 12
kilometroj de l'apudmara urbo Baku. Tie mi estis
edukata kaj instruata <dome de miaj gepatroj> [substrekita
per blua krajono],
por lerni poste en iu Baku'a lernejo mezgrada. En la
jaro 1901-a miaj gepatroj, opiniante min jam
suficxe preta por lernejo, translokigxis en "la urbon" (Tie, en
Balahxani, oni nomas la urbon Baku simple "la urbo";
ekzemple oni diras: "Morgaux mi veturos urben"). Tie, la
saman jaron mi lernantigxis en la Komerca
Lernejo. Estante en 5-a klaso, kaj multe <turmentigite>
[substrekita] de la lingvoj franca kaj germana, mi ofte
ekpensadis pri unu sola, deviga por cxiuj homoj
lingvo, kiu liberigus min de studado de franca kaj germana
lingvoj.
En la komenco de l'jaro 1909-a mi
eksciis pri Esperanto per la artikolo en la "Природа и Люди". De
tiam Esperanto farigxis la unu el miaj "idee
fixe"oj. La higieno estigxis mia dua "idee fixe". Pri
la higieno kaj lingvo internacia mi paroladis cxiam kaj al
cxiu. La "kaptiteco" per cxi-tiuj ideoj iom forgesigis min pri miaj
lernejdevoj. La kurson de la komerca lernejo mi finis en la jaro
1912-a kaj studentigxis en la Politeknika Instituto en Varsxavo
(Varsovio).
Sed tie mi lernis nur dum
unu jaro, kaj, pro malhigienaj kondicxoj, en kiuj mi devis labori tie,
mi translokigxis en Moskvan Komercan Instututon en la jaro 1913-a auxtune. Nun
mi estas duakursa studento de l'ekonomia fako de la lastenomita Instituto
kaj pretigxas al la pedagogia
agado.
Aram
Tadeosjanc
_________________________________________________________________
La
ekonomio, gajnota de la homaro pro akcepto de unu sola
komuna helpa lingvo internacia
Por
respondi la superskribitan titolon [substrekita], ni
komparu la elspezojn da energio, tempo kaj monrimedoj (kiujn la
homoj nun faras por esti komprenentaj <pli multajn naciojn>
[substrekita], literaturojn k.t.p.), kun la elspezoj, farotaj post la akcepto
de la internacia lingvo. Ni
supozu, ke <sur> [substrekita] la mondo
ekzistas nur dek nacioj kun siaj lingvoj: rusa, franca, angla, itala,
germana, pola kaj aliaj. Nun ni prenu la okazon, kiam en rusa
lingvo estas skribita bonega verko,
havanta
komunan intereson kaj estanta kompreninda, koninda kaj utila por
cxiuj aliaj naux nacioj.
Do, por ke
cxi-tiuj ceteraj naux nacioj povu kompreni
cxi-tiun verkon, estas bezone ke oni traduku gxin en cxi-tiujn
naux lingvojn. Sekve, oni faros naux tradukojn, oni skribos kaj
reskribos nur unu verkon nauxfoje, oni gxin
kompostos ankaux 9-foje. Sed estas ja sciate kaj
konate, ke la kompostado kaj korektado estas la plej granda parto da
elspezoj por eldono de la libroj.
Nun ni prenu alian
verkon en franca lingvo. Ankaux gxin oni devas traduki en la ceterajn naux
lingvojn. Do, ankaux gxin oni devas skribi, reskribi nauxfoje,
kompostADI kaj korektADI [substrekitaj] nauxfoje. Kaj la samo estas rilate cxiun
lingvon el la nomitaj, cxar oni ja ne devas kaj ne povas posedi cxiujn ceterajn
lingvojn, kies la nombro estas ne dek, sed dekoble pli granda. La aritmetiko
helpos al ni klare montri la grandecon de la laboro, farata por
konigi dek originalajn verkojn al naux nacioj. Mi devas fari ankoraux kelkajn
rimarkojn, por ke la solvota problemo estu klara. Ni
prenu en nia problemo la samgrandajn, pagxe
samnombrajn verkojn (48 pgx.) kaj supozu ke cxiu traduko estas
presata en mil ekzempleroj, kies nur presado kostas 80
sm.
Nun kio sekvas?
La
presado de cxiu traduko kostos, do, 80 sm., kaj cxar
estas naux tradukoj, tial ni devas multobligi la nombron 80 je 9: 80 X 9 =
720 sm.
Do nur unu verko el nur rusa
literaturo "konatigxas" al aliaj naux nacioj per naux tradukoj
kaj per 720 sm. Sed la vorto "traduko" entenas en si unu
tradukiston al kiu ni devas ankaux pagi almenaux
20 rublojn por cxiu traduko 48 pagxa. Sekve
la
elspezoj por la "konatigxo" plimultigxas je tiom da
spes[mil]oj, kiom da ili enhavas en si "naux tradukoj", t.e. 20 X 9 =
180 spm.
Tiamaniere la konatigxo kostos: 720 + 180 =
900 sm.
Nun ni supozu, ke
cxi-tiuj 10 nacioj interkonsentite akceptos unu
<neuxtralan> [substrekita] (cxar aliokaze cxiu nacio dezirus ke
gxia lingvo estu komundeviga por la ceteraj), facilan lingvon, ke
gxi estu deviga por cxiuj nacioj. Kio okazos tiam?
Jen kio.
La verkojn oni tradukos nur en cxi tiun neuxtralan,
internacian lingvon; oni tradukos, ekzemple, la supreparolitan
rusan verkon nur unufoje (do ni pagos nur al unu tradukisto) kaj
kompostos, korektos (t.e. eldonos) ankaux nur unufoje sed presos nun jam
ne 1000 ekzemplerojn sed 9000 ekz. Tamen cxi-tiuj 9000 ekz.
kostos ne nauxoble pli kare, cxar, oni ja scias tion-cxi, la libro des pli
malkarigxas, ju pli multnombre gxi estas presata (en unu
eldono) kaj vendota. Ni supozu, ke la superfluaj ok miloj kostos 30 spesm.
Tial-cxi la tuta eldono de 9000 ekz. kostos 80 +
+ 30 X 8 = 320 spm. kaj 20
spm. al la tradukisto, tio cxi faros kune 340 spm. Fine, komparante
la 900 spm. kun 340 spm., ni vidas ke unu
sola internacia lingvo plimalkarigus la librojn preskaux
trioble, se ecx estus en la mondo nur 10 lingvoj kaj se oni tradukus
nur por naux nacioj. Sed en la efektiva vivo la bonaj
verkoj estas tradukataj ne en naux lingvojn, sed en multe pli
multajn, cxar en la mondo ekzistas ne dek nacioj kaj ne dek diverasj
lingvoj, sed centoble pli multe da ili.
Jen,
ekzemple, la Biblio estas tradukita en pli ol
450 lingvojn. Pro tio, se ni, anstataux 10 lingvoj,
prenos 101 (cent-unu) lingvojn kaj faros la saman komparon, ni vidos,
ke la libroj kostus preskaux 4-oble pli malkare, ol ili kostas nun. Tio estas,
la libro, kiu nun kostas kostas 10 spesmojn, tiam kostos 3
spesmojn.
Jes, prave, kaj nur tre prave diris
unu angla verkisto, ke la mondo, la vivo estas plena
je klarajxoj, facilajxoj, sed bedauxrinde oni ofte ilin ne
rimarkas, ne vids, kaj ne komprenas ilian signifon. Ankaux tre
multe da tempo, mono kaj energio perdas la homoj
studante kelkajn fremdajn lingvojn. En la
gimnazioj kaj alaij mezgradaj lernejoj de Rusujo da duono de 8-jara kurso
estas difinata ("-ata", cxar nun ankaux) por studo de fremdaj
lingvoj, kaj la ceteraj 4-jaroj devas suficxi por aliaj kelkdekoj da
sciencoj, kiujn oni instruas. Sed se oni instruus, anstataux
cxi-tiuj kelkaj fremdaj lingvoj, unu solan komunan
lingvon, kiu devas kaj povas esti artefarita, sekve tre facila, tiam
oni dedicxus al gxi maksimume duonjaron. Sekve
tie cxi ankaux ni havas grandan ekonomion en tempo: 3 1/2 j. Kompreneble,
por cxi-tiuj 3 1/2 jaroj oni povas trovi multe pli bonan uzon, ol
nuntempe.
Ekzemple, oni instruus en
cxiuj lernejoj la stenografion, higienon praktikan kaj
teorian, fiziologion, anatimion,kantadon, muzikon kaj aliajn
sciencojn kaj artojn, kiuj plibeligus kaj
felicxigus la homaron.
Ankaux dum internaciaj
kongresoj (ne esperantistaj!) estus sxparita multe da
tempo kaj energio, se la kongresanoj parolus unu komunekomprenatan lingvon
(simile la esperantajn kongresojn) kaj ne estus devantaj
tradukadi cxiun paroladon en du, tri aux ecx kvar aliajn
lingvojn.
Kaj mi opinias ke similaj
multlingvaj internaciaj kongresoj al la esperantistoj sxajnas tute kompatindaj,
ridindaj, mallertaj kaj ecx malsagxetaj. Efektive, oni havas
jam pretan, facilan, harditan, flekseblan lingvon neuxtralan por
internaciaj rilatoj, kaj tamen oni agas tiel, kvazaux ili vivus la XVII
jarcenton.
Ankaux en internacia
komerca korespondado, alialandaj ekskursoj,
vojagxoj oni estos sendependaj de tradukistoj kaj
vojgvidistoj. Unuvorte en cxiu regiono de homa penso kaj agado la internacia
lingvo estas necesa, kaj tion montras kaj pruvas la vivo, la
historio
mem.
La artikolo estas skribita de Aram
Tadeosjanc.
La 15-an de Februaro
de
l'j.1915-a
Moskvo.
Tre
bone
A.Sahxarov
N.Korzlinskij
N.Jxitkova
***********