Tri renkontigxoj kun N.K.V.D.

     Jam baldaux - en 1992 - okazos granda datreveno: 100-jarigxo de naskigxtago de unu el elstaraj agantoj de nuna epoko - sensxangxa gvidanto de SEU (Sovetrespublikara Esperantista Unio, 1921 -1937) Ernest DREZEN. Kaj dum lia vivo, kaj post lia morto, lia nomo estis cxirkauxita per auxreolo el miksajxo de respekto, de ravo, aux male, de malamikeco kaj ecx de malamo. Plena analizo de vivo kaj agado de E.Drezen estas afero de estonto. Nun mi
volus rakonti nur pri kelkaj flankoj de lia vivo, sed cxefe - pri liaj geparencoj kaj pri tio, kiamaniere ilia sorto tragike interplektigxis kun sorto de E.Drezen mem. Fatalan rolon en ilia sorto ekludis en historio de Sovetio fifama organizo NKVD (mallongigo ruse: Narkomat - Popola Komisariato - Ministerio pri internaj aferoj), helpe de kiu Stalin kaj liaj fikunuloj pereigis milionojn da siaj samlandanoj, fakte reprezentintaj eliton de l'nacio. Pri tri plej gravaj "renkontigxoj" de E.Drezen kaj liaj geparencoj kun la fifamega organizo, mi rakontos en tiu cxi artikolo.

       Ni komencu ekde lasta - la fatala -"renkontigxo". Kiel konate (Vidu "Sennaciulo" 1990, n°2, pp. 18-19, 23), Ernest Drezen, tiutempe Gxenerala Sekretario (antaux 1924 - Prezidanto) de SEU kaj fakestro de Tutunia komitato pri Nova alfabeto cxe Konsilo de Naciecoj de CIK (Centra Ekzekutiva Komitato de Sovetoj) de USSR, estis arestita 17.04.1937 kaj la 27-an de
oktobro 1937 estis kondamnita al mortpafo "pro kreo kaj gvidado de kontrauxsovetia trockiista terorista organizajxo de esperantistoj, por efektivigo enkadre de gxi sabotad-teroristan agadon kaj por spionado utile al Germanio" (originala akuzo el lia dosiero). La verdikton oni plenumis samtage en Moskvo. La loko de entombigo estas nekonata.

ERNEST DREZEN

Kiu do estis Ernest Drezen? Jen skize lia biografio. La 14-an de novembro 1892 (novstile) en urbo Libava (nun u.Liepaja) de Kurljanda gubernio de Rusio (nuna teritorio de Latvio), en simpla latva familio naskigxis filo: Ernest-Wilhelm. Lia patro - Karl Drezin (latve: Kaarlis Drezinjsx) estis gxis 1917 simpla maristo - sxipano, poste bagromajstro de dragmasxino. Post
1917 li farigxis estro de dragmasxintacxmento cxe konstruajxtrupo. Tamen li jam baldaux mortis post la revolucio - en 1919. Lia patrino, Karolina Matvejevna, estis dommastrino. Sxi mortis pro distrofio en printempo 1942, dum blokado de Leningrado. En 1900, ankaux en Libava, naskigxis lia frato - Arvid.

      En 1908 la familio translokigxis el Libava al urbo Kronsxtadt (marfortikajxo apud Petrogrado-Leningrado). Gxis tiam Ernest jam finis en Libava 5 klasojn de reallernejo (diference de "plena" - klasika - gimnazio en gxi oni ne instruis latinan kaj grekan lingvojn, kaj post finita abituriento de reallernejo oni ne rajtis enskribigxi en universitaton sed en
teknikajn aux agrikulturajn altlernejojn). En 1911, post finigxo de reallernejo en Kronsxtadt (NB: E.Drezen neniam estis gimnaziano, kiel oni asertas en diversaj publikajxoj!), li eniras Peterburgan Teknologian Instituton. Ekierninte Esperanton ankoraux en la lasta klaso de lernejo en 1910, li ankaux en la Instituto dedicxas multe da tempo al esperanta agado, fondinte tie E-grupon, kies animo, motoro kaj sensxangxa gvidanto li estis gxis finigxo de la Instituto. Fininte gin en 1916 (sen diplomigxo - pro milita situacio en la lando), li samjare eniris kaj finis lernejon de ingxenieraj sub-oficiroj (ruse: "praporsxcxikov injxenernyhx vojsk"), poste servis en Petrograda militdistrikto (MD) kiel komisaro-inspektoro, kaj ankoraux unu jaro (01.1919-01.1920) - kiel petrograda reprezentanto Glavsnab (Provizadministrejo) de Respubliko (temas pri tiama tuta Sovetio, kiu nomigxis RSFSR = Rusia Sovetia Federativa Socialisma Respubliko).

      Post nelonga (2 monatoj) servo kiel estro de provizadfako en respublika Provizadadministrejo en kieva militdistrikto, E.Drezen translokigxas al Moskvo, kie li dum iom pli ol unu jaro servas kiel speciala reprezentanto de Tutrespublika Provizadadministrejo de Armeo.

KARIERO

       Post tio, en lia kariero okazas abrupta turnopunkto: ekde auxgusto 1921 gxis oktobro 1923 li laboras kiel vic-afergvidanto en VCIK kaj (post ties reorganizo kaj renomigxo) en CIK USSR. En la sama posteno - en Narkomato (Ministerio) pri ekstera komerco kaj poste en Narkomato pri RKI (Laborist-Kamparana Inspekcio) de USSR kaj akcia societo "Orgstroj" - kiel seniora konsultanto kaj estrarano (05.1924 -08.1926); direktoro de politeknikumo kaj Instituto pri komunikigxoj (gxis decembro 1930); kiel docento kaj profesoro de la I-a Moskva Sxtata Universitato kaj kiel profesoro de la Auxtomekanika Institute portanta la nomon de Stalin (gxis junio 1932); vicestro de trusto "Orgenergo" (gxis decembro 1932) kaj ekde
tiam - laboris en Tutunia komitato pri standardizado cxe STO (mallongigo, ruse: "Sovet Truda i Oborony" - Konsilio pri Laboro kaj Defendo - tre auxtoritata Supera koordinacia organo cxe registaro de USSR en 30-aj jaroj), kiel membro de Komitato de STO. Multfoje li vizitis eksterlandon, inkluzive laux linio de VOKS (Tutsovetia Societo por Kulturaj Rilatoj kun Eksterlando, ekde februaro 1958 - SSOD).

LABORO

    Dum tiuj cxi jaroj li multe kaj fruktodone laboras. Tiel, dum periodo de 1924 gxis 1930 li verkis 18 librojn pri problemoj de racia labororganizo, kaj ekde 1921 gxis 1936, 29 librojn pri lingvistiko kaj scienc-teknika terminologio. (Dum la periodo li ankaux aperigis centojn da artikoloj pri la samaj temoj). Multe da tempo kaj da fortoj fordonas E.Drezen al sia
"infano" - al SEU, kies fondinto kaj sensxangxa gvidanto li estis ekde 1921 gxis la aresto kaj tragika morto en 1937. Tamen, tio estas aparta temo. Pli detale pri tio oni povas legi en la libro de U. LINS "La Dangxera Lingvo" (Bleicher, Gerlingen, 1988).

      (Ci tie mi volus fari unu gravan rimarkon. Pri Ernest Drezen, pri liaj vivo
kaj agado siatempe oni verkis multe kaj diversmaniere. Tamen, kiel tute gxuste rimarkas E.Borsboom en sia libro "Vivo de Lanti" (SAT, Parizo, 1976, p. 39) responde al la demando "Kia homo estis Ernest Drezen?" ..."oni devas konfesi, ke ne estas facile formuli la respondon. Parte pro manko de infonnoj, kiuj perdigxis aux kiuj ankoraux ne estas publike alireblaj, parte ankaux pro la komplika personeco, kiun Drezen konsistigis". Tamen, oni devas rimarki, ke la libro - nome rilate al E.Drezen - estas neobjektiva, malgxusta kaj maljusta. Videblas, ke la auxtoro, entuziasmigxinte pri priskribo de vivo de sia heroo, ankaux akceptis
lian vidpunkton pri kelkaj demandoj, pro kio en kelkaj lokoj oni povas vidi tro subjektivan, pro-SAT-an, deformigxon de realeco. Sed ankaux tio estas aparta temo por interparolo. Tamen, por substreki plenan auxtentikecon de la scioj pri E.Drezen, mi rimarkigas, ke la supre menciitajn infomojn mi prenis el oficiala demandaro, kiun li propramane plenigis en junio 1936 dum intersxangxo de partibileto).

TRIA RENKONTIGXO

     Do, li estis arestita la 17an de aprilo 1937. En protokolo de lia unua enketado, inter alio oni povas legi la jenon:

DREZEN Emest-Wilhelm Karlovicx, naskigxis la 14an de novembro 1892. Patro: filistro; Patrino: Karolina Matvejevna; Frato: Drezen Arvid Karlovicx - historiisto, profesoro, estro de regiona centra arhxivejo; Nacieco: latvo-lauxdevene, rusa-lauxlingve. Profesio: lingvisto; Klereco: Reallernejo; Teknologia instituto; memlernado en kampo de lingvistiko. Edzino: Jelena Konstantinovna Sazonova-Drezen (Al demando: kie laboras? - respondo: "cxe mi").

      (Interesa fakto: en arestordono oni citis jenajn informojn - oficiro de cara armeo; en februaro 1917 enoficigita kiel oficiro cxe komandantejo de Tavriceskij palaco. En junio 1917 estis delegita en Union de oficiroj-socialistoj de Popola armeo, en posteno de estro de fako pri
kulturklerigo; ekde oktobro 1917 gxis komenco de la revolucio, komandanto de Tavriceskij palaco; en Unio de oficiroj-socialistoj estis respondeca sekretario.)

     Kiel videblas el materialoj de la dosiero, Drezen konfesis sin kulpa kaj dum anticipa enketado kaj en tribunalo (nun oni bone scias, per kiuj metodoj oni eitiris la konfesojn el multaj viktimoj). La 27-an de oktobro 1937, pere de Militkolegio de Supera Jugxistaro de USSR, li estis kondamnita al pafmorto kun konfiskado de posedajxoj  ("Personajn dokumentojn kaj
literaturon, konfiskitaj de arestitaj kaj akuzitaj personoj, oni detruis pro ties ideologie malutila enhavo, kaj sen iu ajn operativa nek historia valoro"). Li estis ekzekutita samtage en Moskvo. "La loko de enlombigo ne estas indikita en la dosiero".

     Post 20 jaroj "Per verdikto de Militkolegio de Supera Jugxistaro de USSR de la 1 la de majo 1957, pro tute novaj cirkonstancoj, la verdikto rilate al E. Drezen estis nuligita kaj akuzo kontraux li estis cxesigita pro absoluta manko de krimo. DREZEN Ernest-Wilhelm Karlovicx estis rehonorigita post morto". (Oficiala atesto de Militkolegio de Supera Jugxistaro de USSR  n° 4n-019418/56 de 22.03.1990). Post 52 jaroj, la 10an de oktobro 1989, ankaux li estis restarigita en vicoj de KPSU (VKP(b)) ekde 1918 (protokolo n° 18 de 10.10.89). Tiamaniere finigxis la historio de lia lasta "renkontigxo" kun NKVD en 1937.

UNUA RENKONTIGXO

Tamen estis ankoraux du gravaj renkontigxoj liaj kun la organizajxo, kiu nemalmulte influis lian vivon. Jen ekzemple, en arhxivaj materialoj de Leningrada filio de KGB USSR oni trovis informojn pri tio, ke ..." li estis Komisaro de Administrejo de ingxenieraj milittrupoj de Petrograda militdistrikto. En 1918 li estis arestita VCxK (Tutrusia Eksterordinara Komisiono pri batalo kontraux kontrauxrevolucio kaj sabotado, - ekzistis de 1917-1922, ekde 1918 VCxK kaj ties organoj, laux ukazo de SNK de RSFSR ricevis rajton de ekstertribunala akuzo pro kontrauxrevoluciaj, oficaj kaj kelkaj aliaj krimoj, gxis la mortpafo sur loko de krimo; gxin gvidis kunulo de V.I.Lenin, Feliks Dzejxinskij) kaj estis malliberigita pro suspektoj, ke li
liveris permesilojn al junkroj por veturi suden de la lando kaj ke li organizadis "tevesperojn" kie kolektigis kvazau malamikoj.
     La 28an de januaro 1918 , Prezidio de Unio de socialistoj de popola armeo direktis al VCxK petskribon n° 32 de 27.01.1918, en kiu la Prezidio petis "pri la plej eble baldauxa pritrakto de kazo de k-do Drezen". Al la petskribo oni aldonis la rezolucion de Komitato de soldatoj cxe stabo de inspektoro de ingxeniertrupo de Petrograda Militdistrikto, en kiu aparte oni diras, ke "dum estado de kamarado Drezen en la posteno de Komisaro de l'Administracio, li cxiujn siajn fortojn dedicxis al plifortigado kaj organizado de Soveta potenco kaj cxiam gxuis plenan estimon kaj kredon de cxiuj soldatoj, ... aresto de kamarado Drezen sen suficxaj kauxzoj tre maltrankviligas la soldatojn". E.K. Drezen estis liberigita. En pritrakto de la kazo partoprenis F.E.DzerJinskij"... (El letero n° 10/44-C-1802 de
01.06.1990, p.2).

      Tio estis la unua "renkontigo" de tiam juna Drezen kun praavo de NKVD - Tutrusia Eksterordinara Komisiono (VCxK).

EDZINO

Cxi tie mi portempe cxesos rakonti pri Ernest Drezen, por iom paroli pri lia edzino. Pro tute kompreneblaj kauxzoj, pri sxi oni nun ankaux scias praktike nenion. Cxar ankaux sxi trafis en muelsxtonojn de sanga stalina teroro, kaj pro tio preskaux ne restis spuroj de tiu cxi siamaniere elstara virino. Pro tio ni tuj transiru al resumo de sxia dosiero.

     Jelena Konstantinovna SAZONOVA-DREZEN naskigxis la 19an de decembro 1899 en urbo Vilno (nun Viljnjus - cxefurbo de Litova respubliko). Rusa. Literatura laboristino. Senpartia. Socideveno: el kamparanoj. Laboro: estas registrita en la I-a sindikato de eldon. laboristoj. Patro: Konstantin Kazimirovicx Sazonov, pensiulo, eksfervojisto. Patrino: Polina Eduardovna Sazonova. Fratinoj: Lidija Konstantinovna Sazonova-Damaskina; Valentina Konstantinovna Sazonova-Rolland. Klereco: Meza, finis la IIIan Varsovian gimnazion en Moskvo - en 1916 (Varsoviaj gimnazioj tiutempe pro milito estis evakuitaj al Moskvo - noto de NSt.). Estis arestita la 22-an de majo 1937.

     (Interesa estas la historio de sxia aresto: unu monaton post aresto de E.Drezen , sxi sendis al GUGB (Glavnoje upravlenije gosbezopasnosti - Cxefadministrejo pri Sxtata sekureco) de NKVD sufice akran skribpeton, postulante malfermi cambron-bibliotekon en sxia ducxambra logxejo, kies tri muroj estis plenstopitaj per (precipe eksterlandaj) libroj. Gxi estis fermita kaj sigelita post aresto de sxia edzo... Jam post unu semajno ankaux sxin oni arestis. Ecx oni supozas, ke al iu el NKVD-anoj placxis la logejo, kiu trovigis en la centro de la urbo..)

AKUZO

     Sxi estis intime kunligita kun gvidantoj de kontrauxsovetia, trockiista-terorista organizajxo. Estante edzino de E.Drezen, sxi bone sciis pri lia kontrauxrevolucia agado. Sxi respondis, ke ne. Sxi nenion sciis nek partoprenis en iu kontrauxrevolucia agado. "Mi scias, ke mia edzo havas trockiistan literaturon en Esperanto. Jes, li ricevis iun literaturon. Jes, de Lanti, el Intemacia Esperantista Organizajxo (timaniere oni nomis SAT-on). Jes, li ricevis, tamen por kiu celo mi ne scias. Eble li volis uzi gxin por batalo kontraux trockiistaj ideoj de Lanti. Tamen sxi ne estis kompetenta en lia esperantista agado". Malgraux tio la enketistoj "nerefuteble" pruvis, ke sxi bone sciis pri lia agado. Kiel unu el la pruvoj en la dosiero estis
32-paga kopio de enketadprotokolo de E.Drezen. Pro tio sxi estis akuzita la 2an de novembro 1937 kaj kondamnita al pafmorto kun konfisko de posedajxoj (la akuzprotokolon subskribis mem la cxefprokuroro - arhxibucxisto Andreo Vysxinskij). Oni plenumis la verdikton en la sama tago (dum nokto de la 3a de novembro 1937).

        "La kazo pri akuzo kontraux si estis repritraktita per Prezidio de Supera Jugxistaro de USSR la 30-an de januaro 1990. La verdikto de Militkolegio de Supera Jugxistaro de USSR de la 2a de novembro 1937 rilate al Drezen-Sazonova J.K. estis nuligita kaj la akuzo kontraux sxi estis cxesigita pro absoluta manko de krimo. DREZEN-SAZONOVA Jelena Konstantinova estis rehonorigita post la morto" (Oficiala atesto de Militkolegio de Supera Jugxistaro de USSR n° 7n-046/90 de 22.03.90).       

Sxia agado kiel kunlaborantino de SEU-gazeto "Mejxdunarodnyj Jazyk" (Internacia Lingvo) indas apartan priparolon. Nun suficxas diri, ke dum periodo 1929-1936 sxi verkis cx. 25 artikolojn sur pagxoj de la revuo plus du propagandajn brosxurojn: "Skize - pri Esperanto" (1930) kaj "Tuta Esperanto: Gramatiko, Ekzercoj, Vortaro" (1930; 2a eld. --1931). Tiuj cxi malgrandaj (14 x 10 cm; 32 p kaj 48 p.; ambaux eldonitaj de CK SEU en Moskvo) brosxuretoj en rusa lingvo estis bone skribitaj kaj tre informricxaj kaj ankaux - malmultekostaj. Pro tio ili estis tre popularaj tiutempe: se la unuan oni aperigis en 15 mil ekzempleroj, do ambaux eldonoj de la dua havis eldonkvanton jam de 25 mil ekzempleroj. Tamen, post cirkaux du jaroj la tuta kvanto estis eilexrpita.

     En artikoloj sxi senkompromise batalis kontraux cxiuj malamikoj de proleta E-movado (do, konlraux malamikoj de sia edzo, kiu ankaux senindulge batalis kontraux ili): idistoj, neuxtralistoj, lantiistoj-sennaciistoj, cxiuspecaj "esper-fasxistoj" ktp. De sxi uzita lingvajxo estis tiel siaspeca (akra kaj ekspresiva), ke iam mi volis dedicxi specialan artikolon al tio. Ankaux en tribunalo sxi firme defendis sian edzon, tute ne zorgante pri sia propra sorto (kaj ne sciante, ke li estis mortpafita jam antaux unu semajno). Sxi ne konfesis sin kulpa rilate al prezentita akuzo kaj kondutis dum enketado kaj en tribunalo tre digne. Sxi konfesis nur sian kulpon nur pri tio kio tusxis sxin persone: ke sxi "demaskigxis antaux E.Drezen kaj K. Cxajkovskij kiel kunlaborantino"... Tamen pri tio iom pli poste. Ankaux la t.n. "tribunalo"
(se gxi entute okazis) estis vera farso - gxi dauris (laux protokolo) nur 20 minutoj (ekde 17h20 gis 17h40) kaj ties rezulto estis jam anticipe programita.

    Ankaux tio eslis sxia tria - la fatala -"renkontigo" kun NKVD. Tamen mirinde/surprize, kiel intenca estis sxia impreso de la unua renkontigxo kun la organizajo (tiam VCxK), cxar sxi dum enketado en majo-junio de 1937 denove kaj denove revenis al eventoj de cirkaux 20-jara pasinteco, kiam sxi en 1919 (kiel 19-jara virino) estis arestita dum tri tagoj en embusko de GPU (ruse: Glavnoje Politicxeskoje Upravlenije - Cxefa politika administracio cxe NKVD
RSFSR; fakte gxi estis organizita post likvido kaj anstataux VCxK en februaro 1922, kvankam esence ili ambaux estis la samaj organizajxoj) laux adreso: Tverskoj bulvardo, d.25a. Kio okazis - oni ne scias, tamen videblas, ke la aresto tiom frape influis la junan virinon, ke sxi ial konstante memoradis kaj tuj ekmemoris pri tio dum unua enketado en majo 1937. Eble, tio helpis al sukceso de sxia varbado kiel agento de NKVD en 1932. Jam tiam sxi rakontis
pri cxio cxi al sia edzo kaj ecx konatigis lin kun familia nomo kaj pri rango de NKVD-ano, kiu "laboris" kun sxi. Eble la mortigan verdikton al sxi oni povis klarigi per "duobla vengxo" - car sxi ne nur ne denuncis al la "organoj" pri kontrauxrevolucia agado de sia edzo (kaj en la tiama krimkodo estis la paragrafo: "pro nedenunco"), sed ankaux "decxifris" al li la sekreton. Tiel okazis ankoraux unu ilia - la dua - "renkontigxo kun la "punorganoj".

FRATO

      Tiel same tragike okazis sorto de pli juna frato de E.Drezen - Arvid. Jen kion rakontas pri tio oficiala dokumento (Letero de Leningrada filio de KGB USSR n° 10/44-C-18-02 de 01.06.1990., pp.1-2.:

..."Pri DREZEN Arvid Karlovic":
- naskigxs en 1900, en urbo Libava, Latvio, latvo, sovetiano, membro de VKP(b) ekde 1919 gis 1937, estis eksigita el la partio pro ligo kun popolmalamikoj. Gxis sia aresto estis estro de Administracio de centraj Sxtatarhxivejoj en Leningrado kaj dekano de historia fakultato de Leningrada Sxtata universitato. Li estis arestita la 4-an de novembro 1937 (tagon post
la mortpafo de lia bofratino - Je.K. Sazonova) per UNKVD de Leningrada regiono (Leningrada filio de NKVD), estis akuzita pro partopreno en agado de kontrauxrevolucia, latva nacionalista, ribelsabotada, spiona organizajxo, pro partopreno en milita komploto de Tuhxacxevskij (fama sovetia marsxalo, ankaux senlegxe akuzita kaj mortpafita antaux dua mondmilito), pro efektivigo de kontrauxrevolucia trockiista agado.

     Laux decido de Komisiono de NKVD kaj Prokurorejo de USSR de la 11-a de januaro 1938 DREZEN A.K. estis mortpafita la 27-an de januaro 1938, en Leningrado. Evidentigxis, ke la materialoj de enketo estis falsigitaj. Ecx NKVD-anoj, kiuj gvidis la enketon, Sxapiro-Dajhovskij kaj Pereljmutr estis kondamnitaj pro kontrauxsovetia agado.

     DREZEN A.K. estis rehonorigita per Milittribunalo de Leningrada Militdistrikto, la 21-an de oktobro 1957. En arhxivaj materialoj de Leningrada filio de KGB USSR pri akuzo de Drezen A.K., oni ne havas informojn ke li estis esperantisto".

     Tiel pereis ankoraux unu bonega, talenta homo, kies ununura "kulpo" estis "ligo kun popolmalamikoj", t.e. kun sia propra frato, kiu siavice je sia malfelicxo okazis esperantisto (kaj nome je tiu cxi kategorio de "popolmalamikoj" oni deklaris "cxasadon" tiutempe). Cetere, ankaux Arvid Drezen mem estis treege agema, politike aktiva homo: dum sia mallonga vivo
li sukcesis fari mirinde multe - li estis doktoro pri historiaj sciencoj, profesoro, estro de katedro pri historio de USSR, docento kaj dekano de historia fakultato de LSxU, li estis auxtoro, redaktoro aux kompilinto de cx. 10 libroj pri historio de revolucioj en Rusio . Pli true li sukcesis servi en armeo kaj en floto, klerigi en Mara akademio kaj ecx viziti Germanion.
Cxio cxi (plus tio ke li estis latvo kaj frato de "popolmalamiko") estis tute suficxa, ke li farigxis dangxera por reganta kliko de bucxistoj kaj de politikaj aventuristoj.

Tiaj estis tri sortoj de tri diversaj homoj, kiujn, krom parencaj ligoj, interligis ankaux heroismo de vivo kaj agado, simile tragika morto. Rememorigi pri ili estis nia morala devo. Ilia tragika sorto estu konstanta memorigo pri tio, kio devus neniam plu ripetigxi.

"Sennaciulo", Majo 1992, No. 5, 53 - 55

NikSt