Esperanto en Rusio История эсперанто в России и Советском Союзе. Биографии репрессированных эсперантистов, архивные материалы.

Nikolao STEPANOV

     Treege malmulte oni scias pri la sorto de diversaj sovetiaj Esperantistoj, inkluzive de estraranoj de SEU (Sovet-respublikara Esperanto-Unio). Kaj precipe malmulte oni scias pri
tiuj, kiuj logxis en la provincoj kaj pro tio ne estis bone konataj ecx en la lando. Unu tia estis k-do VIKTOR BELOGORCEV el suda ukrainia urbo Nikolajev. Fojfoje la nomo aperis sur la pagxoj de la tiama sovetia Esperanto-gazetaro, kiel ekzemple:

Ni firmigu bazon por eldono de Lenin-verkaro en Esperanto

Konsiderante la kolosan politikan signifon de Esperantlingva eldono de la verkaro de Lenin, gravega fundamenta libraro, kiun nepre devas havi senescepte cxiu klasbatala lab. Esperantisto kaj des pli cxiu proleta organizajxo (ankaux nacilingva), mi pagas la tutan abonsumon (40 rub.) kaj alvokas cxiujn CK-anojn, TUK-anojn kaj la tutan aktivularon, krei tiamaniere la firman financan bazon por tiu cxi eldono.1)


La dua ekzemplo devenas de redakcia artikolo, en kiu Belogorcev kritikas apartajn lokajn SEU-organizajxojn, titolita "Ni sxangxu sperton, ni kvalite plibonigu nian laboron!", kun la subtitoloj "Ni forbatu sektanecon kaj fermitecon. Pli intime ni eniru en vicojn de sovetia socio":

Cxiuj faktoroj konfirmas malfortecon de nia praktika laboro surloke, ties malaltan kvaliton, mankon de necesaj intimaj kunligoj inter niaj organizajxoj kaj la socio, nesuficxan priservon de ties bezonoj per nia agado kaj, finfine, ekstraordinare malbonan informitecon de I'socio pri nia laboro kaj pri niaj taskoj. 2)


Samtempe, konstatas Belogorcev, "pli fortaj" SEU-organizajxoj, en Sebastopolj, Rikovo kaj Kamenskoje, praktikis separatismon kaj fermitecon, rifuzante rakonti pri sia pozitiva sperto - precipe en la kampo de PEK-laboro. 3)

Ankaux, tamen pli milde, li kritikas la centron:

Gxis nun ankoraux mankas unueca tutunia gvidado de PEK-laboro, dank' al kio spontane kaj malorganize oni arangxas kolektivan korespondadon, tute mankas organiza influo je interligo de samspecaj entreprenoj, kaj kvalito de nia laboro pro tio ofte restas eksterordinare malbona. ...tuta nia laboro en kampoj de internacia edukado kaj korespondado, tuta sistemo de nia laboro surloke insiste postulas ties plenan rekonstruon. ...Sintiri el la marcxo de sektaneco, en kiu gxis nun trovigxas multaj niaj organizajxoj, plialtigi tutan laboron je necesan altecon, priservante pere de gxi modernajn batalbezonojn de nia mastruma kaj kultura konstruajxo, saturigi per konkreta praktika enhavo nian internacian korespondadon, direktante gxin laux la cxefajvojoj de eksporto de revoluciaj ideoj kaj de importo de ideoj teknikaj - jen estas la cxefaj taskoj, starigataj antaux ni je la plej proksima tempperiodo.

Kaj dum plenumado de la taskoj senpera sistematika intersxangxo de la sperto, vasta prilumo de la sperto, interhelpo de apartaj organizajxoj devas ludi decidan rolon.


Unuaj esploroj

    Kion, tamen, oni scias pri la vivo kaj personeco de Belogorcev? La "Enciklopedio de Esperanto" 4) magre informas :

BELOGORCEV Viktor, sovetiano, ruso, laboristo. Nask. 1903 en Tomsk (Siberia). Farigxis Esperantisto en 1919. Aktive propagandis Esperanton kaj organizis rondetojn en Tomsk, Barnaul, Nikolajev. De post 1931 membro de CK SEU.


Dum la 27a Baltia Esperantista Kongreso, kiu okazis en Jelgava, Latvio en julio 1990, mi renkontis nikolajevanon, malnovan Esperantiston Mark Heller, kiu same interesigxis pri la sorto de Belogorcev. En siaj esploroj, li ricevis subtenon de la lokaj Esperanto-klubo "Hileo" kaj societo "Memorial" 5). De li mi ricevis leteron kun rilataj informoj:

BELOGORCEV Viktor Sergejevic, 1903 nask. Naskigxis en Tomsk. Gepatroj: patro - mina ingxeniero. Dum rusa-japana milito estis oficiro kaj pereis apud la urbo Hxarbin. Patrino - instruistino.

Viktor en siaj 30aj jaroj estis menciita en la "Enciklopedio de Esperanto". Li estis propagandisto de Esperanto en Tomsk, Barnaul kaj Nikolajev. En 1931 li estis elektita (pli vere eble kooptita) en CK de SEU. En Nikolajev li logxis ekde 1927 gxis 1935. En 1935 li estis arestita kaj reprezaliita laux art. 54a (se mi vere memoras) kaj malliberigita je 3 jaroj, sed poste, en 1938, oni dauxrigis la malliberigon. En 1940 li mortis de distrofio en koncentrejo, kiu situis ie en Malproksima Oriento. Li estis rehabilitita en 1989 (nur). Li havis edzinon Raisa kaj filinon Alina, sed iliaj spuroj gxis nun ne estis trovitaj.

En Nikolajev situas domo, en kiu li logis. Eble lokaj Esperantistoj kaj Memorial-anoj povos pendigi la memortabulon sur la muro de la domo. Dosiero de Belogorcev trovigxas en loka KSxSejo 6), sed la oficuloj de KSxS diris, ke eble gxi estos nuligita...

(19.07.1990)


Mi tuj sendis leteron al la prokurejo de la urbo Nikolajev. Mi petis informojn, ne nur pri la sorto de V.B., kaj pri la sorto kaj situo de liaj parencoj, sed ankaux petis, ke oni dokumente konfirmu la jam konatajn al mi informojn. Cetere, mi interesigxis pri imputitaj al li akuzoj, pri datoj de la unua kaj sekvantaj arestoj, pri la nomoj kaj familiaj nomoj de enketadesploristoj, kiuj "laboris" kun li... Mi aparte interesigxis pri la rolo de Esperanto en liaj vivo kaj sorto, kaj pri aliaj Esperantistoj, kun kiuj li eble estis ligita, ktp.

Post cxirkaux duonmonato, oni informis min (Letero no. 222r-90 de 02.08.90.), ke mian skribpeton oni resendis al la prokurejo de la nikolajeva oblastj (regiono) cxe la sama adreso. Ankoraux post unu monato, ties vic-prokuroro (seniora helpanto de la prokuroro pri kontrolado de enketadprocezoj en KGB) justica konsilanto V.M. Kolbesxkin afable sendis al mi suficxe
longan leteron (n-ro. 13-56-90 de 20.09.90.).

Antaux ol citi la leteron, ni prikonsideru la tiamajn cirkonstancojn, kiam la lando "sukcese" plenumis la unuan (stalinan) kvinjarplanon kaj konstruis socialismon - helan estonton por la tuta homaro, kaj ni eksciu pri la konduto de Belogorcev.

Fidela CK-ano

Komence de la 1930aj jaroj, la tuta lando cxiam pli multe similas milittendaron. Ankoraux validas la slogano pri la tutmonda oktobra revolucio, tamen cxiuj organizajxoj (inkluzive de SEU) igxas cxiam pli batalemaj kaj agresemaj. Cxiam pli ofte oni provas sercxi malamikojn en
cxiuj kampoj. Jam en februaro de 1932, furioza D. Snejxko el Minsko sur pagoj de la cxefa SEU-gazeto alvokas sovetiajn Esperantistojn al "klasbatalema atentemo":

Multaj eksterlandaj burgxaj E-gazetoj ofte aperigas artikolojn, leterojn, anoncojn de agentoj de nia klasmalamiko. Numeroj de burgxa "Heroldo de Esperanto", "Literatura Mondo", social-fasxista "Socialisto", "Esperanto", "Sennaciulo" kaj multaj aliaj eldonajxoj aperigas sur siaj pagxoj artikolojn, leterojn, kronikon de siaj agentoj en USSR, kasxantaj sub diversaj pseuxdonomoj.

Tiel, en no. 30 de burgxa "H. de E." aperigas siajn anoncojn Frolov el Rostov, Sxcxerbakov el Nikolajev. En No.29 B. Kamesxkov el Buguruslan karakterizas nian E-movadon. En social-fasxista "Socialisto" de januaro 1932 oni aperigis noteton de Jadlovker el Asxhxabad, diskreditanta eksterlandajn laboristajn delegaciojn, kiuj veturas en USSR-on por ke per propraj okuloj konvikigxi   je socialismkonstruado... Mi prenis nur 2-3 ekzemplojn. Se oni prenos ilin pli multe, do la bildo igxos ne tro agrabla. Sur pagxoj de burgxaj kaj social-fasxistaj organoj, "sovetianoj" sin kasxante sub pseuxdonomoj, kaj ecx sen pseuxdonomoj, skribas klacxojn kaj mensogojn pri Sov. Unio, ludante per siaj leteroj favore al niaj klasmalamikoj.

SEU-organizajxoj ne cxiam gxustatempe reagas kaj plej ofte tute ne reagas je elpasxoj de siaj SEU-membroj en burgxa E-gazetaro... Neniu (SEU)-organizajxo starigis je gxustan altecon politikan edukon de siaj membroj. Nur pri tio oni paroladas, tre malmulte estas da praktikaj pasxoj. Lokaj organizajxoj rakontu pri sia sperto. Kion faris je tiu rilato Ukrainio? Kiel oni batatas kontraux agentaro de klasmalamiko? Kiel oni edukadas aktivularon de SEU ? 7)


Kaj la alvokon oni ekauxdis. Jam en julio de la sama jaro, Belogorcev, kiel modela CK-ano, reehxas al gxi per pasia ruslingva artikolo titolita "Ni forbatu neutralistajn postrestajxojn el SEU-vicoj!"8), en kiu li starigas antaux SEU-organizajxoj la jenajn cxeftaskojn:

Saturigi per batala revolucia enhavo tutan nian laboron, plialtigi ties kvaliton kaj praktikan valoron, kunligante gxin kun taskoj de mondrevolucio, kun demandoj de socialisma konstruajxo, batali por idea pureco de tuta nia proleta E-movado, forigante cxiujn malhelpojn, cxiujn malutilajn influojn, senindulge demaskigante kaj ekstermigante cxiujn malkasxitajn kaj kasxitajn klasmalamikojn de proleta E-movado, kiuj ankoraux gxis nun ekzistas inter ni.


     Kiel ekzemplon de la "senindulga batalo kontraux malamikoj", li priskribas la historion kaj "pekojn" de la nikolajeva Esperantisto Sxcxerbakov:
    

Personeco... de civitano Scerbakov en E-mondo estis bone konata jam pli frue. Vico de liaj sinsekvaj amikaj anoncoj en "Heroldo", kaj same aperigita samloke letero, en kiu Sxcxerbakov esprimas sian senmezuran gxojon pro ebleco korespondadi kun "samideanoj" de la tuta mondo, liaj artikoloj apude de artikoloj de pastracxo Kolobasxkinoj kaj diversaj aliaj arki-"neuxtralistoj" - tio jam tute plene karakterizas la figuron.

     Tamen, nikolajeva SEU-organizajxo, treege bezonanta instruistojn, permesis putran liberalismon, kooptinte Sxcxerbakov-on en komitaton kaj komisiinte al li gvidadon de instrusektoro.  Rezulte... "Anoncoj" en "Heroldo" kaj en aliaj "neuxtralaj" gazetoj komencis aperadi faske jam ne de unu Sxcxerbakov, sed ankaux de liaj lernantoj. El la tuta anaro de Esperant-rondetoj, kiujn gvidis Sxcxerbakov ("kun bona klasa konsisto") dum tuta lernperiodo neniu el la lernantoj anigxis al SEU, tutan korespondadon oni arangxis nure laux adresoj en "Heroldo", "Esperanto" k.s. Havante vastajn eblecojn por disvastigo de revolucia E-literaturo, Sxcxerbakov kaj liaj gelernantoj okupigxis pri disvastigo kaj ricevado de posxtmarkoj, bildetoj (PK?) kaj de cetera fibagatelajxaro.

      Ambicio de Sxcxerbakov estis premita, li timis perdi bonan salajron... Dum tuturba kunveno de Esperantistoj-PEJanoj, Sxcxerbakov provis senkulpigxi, kulpigante la komitaton je pasiveco kaj nenifarado, je intrigajxado, je rompo de la "Esperanto moralo", ktp. La kunveno komisiis al la komitato pridiskuti la demandon. La 19an de junio (1932) Nikolajeva SEU-Komitato, konstatante radike malgxustan politikan pozicion de komitatano Sxcxerbakov, kio estis elmontrita je ignorado de eldonajoj kaj de estraro de CK SEU, je subteno de
"neuxtralaj" burgxaj eldonajoj, je senpolitizado de rondetlaboro kaj je ties direktado laux linio de neuxtrala "por-Esperanto" movado, je elpasxoj pri la "Esperanto moralo" k.s., decidis: Civitanon Sxcxerbakov el membroj de la komitato elkonduki, stariginte demandon pri lia eksigo (el membroj de SEU) dum tuturba kunveno de SEU-anoj. Akuzo de SEU-urbkomitato flanke de profsovet9) je putra liberalismo rilate al Sxcxerbakov (estis) agnoskita
gxusta, montranta tutan profundan dangxeron de permeso al gvidlaboro malnovajn Esperantistojn, ne ekkonsciantajn profundan klasan naturon kaj seriozecon de nia proleta movado por proleta E-korespondado kaj por internacia lingvo.

Sekretario de SEU-komitato pro negxustatempa  reago al agoj kaj al "laboro" de Sxcxerbakov estis riprocita...

De la sperto cxiuj SEU-organizajxoj devas fari konvenajn konkludojn. Dum uzado de la specov10) oni bezonas havi precipan klasan delikatsentecon, konstantan atenteman observadon kaj kontrolon.   Al putra liberalismo... oni ne devas lasi lokon en niaj vicoj. Niaj lokaj SEU-organizajxoj devas firme kaj gxustatempe doni severan kaj senindulgan rebaton al cxiuj, kiuj provas krei iun apartan "Esperantan moralon",  - ciam memorante, ke en vicoj de SEU - klasbatala organizajxo de batalantaj Esperantistoj-PEK-anoj -- ne estas kaj ne devas esti loko por alia moralo kaj etiko krom tutproleta, klasa moralo. Nur surbaze de la klara revolucia komunista etiko oni devas konstrui tutan nian agadon, direktita al realizado de grandegaj klasaj celoj, starantaj antaux la tuta monda proletariaro dum grandega epoko de batalo por konstruo de nova mondo, por kreado de socialista socio sur tuta terglobo.


Amara sorto

    Oni ne scias, kia estis la sorto de la "granda pekulo" k-do Sxcxerbakov. Tamen la drako de la teruriga klasmalamo jam estis tre proksima. Gxi nur kolektis fortojn, elektis viktimojn kaj subite elspiregis fajre...

Ni revenu al la antauxe menciita dokumento:

Prokurejo de USSR
Prokurejo de Nikolajeva regiono
327000 Nikolajev,  str. Sverdlova, 28
No. 13-56-90 de 20.09.90

... Via letero... estis konsiderita. Post pristudo de arkiva krimdosiero No. 6789 rilate de civitano Belogorcev V.S. oni konstatis jenon:

BELOGORCEV Viktor Sergejevic, nask. en 1903 en Tomsk, logxanto de Nikolajev, str. Boljsxaja Morskaja 6, seruristo laux profesio, [socia deveno] el laboristoj, ruso, senpartiano, lasta laborloko - deponisto de panfabriko, [estis] jugxita en 1932 pro ofendo de prezidanto de StrojKOOPa [kooperativa konstruista trusto] kaj verdiktita al 2 jaroj de punlaboro, edzigxinta, la edzino - Raisa, 1924 j. [evidente eraro, oni legu 24-jara], laboras en panfabriko, filino - Alina, 1-jara.

(Demandaro de l'akuzito, pdd. [= pagxo de la dosiero] 6)

     Laux verdikto de OSO11) cxe NKVD USSR de la 2a de decembro 1935 estis sendita en ITL-on [koncentrejon] dum 3 jaroj pro kontrauxrevolucia trockiista agitado (pdd. 55). Enketesplorojn plenumis kaj akuzakton formulis seniora operativa prokuristo de Nikolajeva NKVD-urbfako Aleksandrovicx.

    El la akuzakto oni vidas, ke Belogorcev V.S. estinta posteulo de nobel-oficista familio [jam grandega peko!], estinte malkonsenta kun la realigita politiko de l'partio kaj de la Soveta potenco, uzis sian pozicion kiel kandidato al partimembreco, efektivigis kontrauxrevolucian trockiistan agitadon, interrilatis kun trockiistoj Aljtsxuler kai Kasxickih, laborintaj en la
fabriko, kaj ankaux kun eksa sekretario de partkom12),  trockiisto Suljkin.

      Belogorcev elpasxis dum kunvenoj kun deklaroj evidente trockiistaj laux sia karaktero, aldonis per sia elpasxo malorganizon, kiel dum la kunveno, tiel ankaux en la produktado. Li siajn elpasxojn preparadis anticipe, figurante per evidente elpensitaj ciferdonitajxoj kaj per diversaj materialoj. [Cxu el "Sennaciulo"?]

      En 1932 Belogorcev estis eksigita el kandidatoj de l'partio pro sinizoligxo for de l'partio, pro nepago de membrokotizoj. En 1933 li estis denove restarigita kaj malgraux ke oni donis al li eblecon resti en partiaj vicoj, ne pagis partiajn membrokotizojn, ne cxeestis "purigon" de
l'partio, per kio li metis sin ekster la vicoj de l'partio.

      Estante gvidanto de rondeto "Esperanto", Belogorcev, kiel kandidato de l'partio ne reagis al efektiva ekzisto de kontrauxsovetiaj elmontroj cxe kelkaj lernantoj de la rondeto, per kio li fakte kontribuis je tio.

    Post kiam li estis arestita, kiel akuzito Belogorcev konfesis sin kulpa je tio, ke liaj elpasxoj dum partikunvenoj igxis lauxsence trockiistaj, tamen tute neas sian kulpon je efektivigo de kontrauxrevolucian trockiistan agitadon inter laboristoj. (El akuzprotokolo pdd. 42-43).

    Laux verdikto de OSO ce NKVD USSR de la 7a de julio 1938, Belogorcev V.S. pro kontrauxsovetiaj opinioj en malliberejo kaj pro propaganda inter malliberuloj pri la fakto, ke izoligxo de akuzitoj laux art. 58 13) klarigxas surbaze de tro strecita Sxtata situacio en USSR,
denove estis malliberigita en ITL dum 3 jaroj. Sur elskribajxo el la protokolo de 07.07.1938 oni havas subskribon de respondeca sekretario de OSO I.Sapiro (pdd. 59).

    En la dosiero trovigxas akto pri la morto de Belogorcev V.S. la 25an de januaro 1949, formulita de la estro de koncentreja izolejo Cxatur'ja, Drozdov, de kuracisto Gorohxov, de reprezentanto de URCx14) Burdin, kaj reprezentanto de VIHxR (gardistaro) Fjodorov, dirante ke Belogorcev mortis la 25an de januaro 1940 en la hospitalo. La diagnozo: "fizika konsumigxo" [= distrofio]. (pdd. 60)15).

   Ankaux en la dosiero (pdd. 17) trovigxas elskribajxo el protokolo no. 18 de kunsido de partikolegio de Nikolajeva urba Kontrolkomisiono de la 1a de decembro, 1932, en kies decida parto estas indikita: "Pro izoligxo for de l'partio, pro nepago de membrokotizoj kaj nedeziro ekregistrigxi k-don Belogorcev kalkuli eksigita el la partio".

Aliajn vin interesantajn informojn pri Belogorcev la prokurejo de Nikolajeva regiono ne havas.

Laux art. 1 de Ukazo de PVS [Prezidio de Supera Konsilio] USSR de la 16a de januaro 1989, Belogorcev la 25an de majo 1989 estis rehonorigita.

Epilogo

     Kion oni povus ankoraux aldoni? Honesta, malkasa homo, laboristo, kiu estis sincera ecx tiam, kiam li (laux instrukcioj de siaj moskvaj estroj) frakasis sian fraton-Esperantiston, kiu ne volis blinde sekvi ordonojn kaj vivi nur laux kanonoj de klasbatalo, kaj ankaux tiam, kiam li dum partikunvenoj kun ciferoj kaj faktoj en siaj manoj provis refuti oficialan malveron, mensogon multobligitan je milionoj da ekzempleroj per stata propagandmasxino. Evidente,
per la samaj trajtoj de lia karaktero oni povas klarigi ankaux lian unuan kondamnon en 1932. Ankaux per tio oni klarigas lian samtempan nedeziron subteni la partion per pago de membrokotizoj, kaj lian donacon de 40 rubloj kiel tutan abonpagon por eldono de 16-voluma verkaro de Lenin en Esperanto.

La 40 rubloj estis tiatempe ne malgranda sumo, des pli por laboristo, kiu devis vivteni familion, des pli pro la fakto, ke li antauxnelonge estis verdiktita al du jaroj de punlaboro, t.e. dum du jaroj li devis fordoni de sia salajro difinitan sumon (ankaux ne malgrandan). Evidente ne hazarde li, kvalifikita seruristo, estis translokigita al posteno de simpla deponisto,
por ke li ne povu dauxrigi demoraligan propagandon en medio de laboristoj.

     Evidente tiu malkasxa kaj honesta laboristo treege malhelpis al iu, "eniganta malorganizon ne nur en partikunvenojn, sed ankaux en produktadon". Tre karaktera estis la "akuzo", ke li ne malhelpis al siaj gelernantoj eldiri proprajn opiniojn kaj ne "reagis", t.e. ne altrudis al ili la proprajn opiniojn, kaj ne denuncis ilin al la potencoj, kiel faris multaj aliaj. Jam arestita, jam dronanta, li prenas la tutan kulpon je si, ne dezirante tiri iun kune kun si.

    Kaj lia posta kondamno, jam en koncentrejo, ankaux atestas ne nur pri lia sagaco (li estis unu el nemultaj, kiuj ne estis blindigitaj per oficiala propagando), sed ankaux pri lia kuragxo kaj sincereco. Plej kredeble estas, ke lia morto mem konfirmas tion, ke same tuteca, honesta kaj sincera li restis gxis la fino.

      Treege minaca sonas ankoraux unu (eble la plej grava) "akuzo": "estinte posteulo de nobel-oficista familio": lia patrino estis instruisto, kaj lia patro estis min-ingeniero. Eble ne necesas memorigi pri ankoraux unu krimo de la bolsxevikoj, nome: en la unua stato de laborantaj amasoj (stato de laboristoj kaj kamparanoj) estis realigita monstra "eksperimento" - tute konscie (tamen surbaze de stimuligo de bestecaj t.n. "klasaj" instinktoj); oni efektivigis planan laboron por likvido, neniigo de "elito" - kaj al la kategorio oni aljugxis ne nur reprezentantojn de regantaj rondoj, nobelulojn, oficistojn, oficirojn, k.s., sed ankaux cciujn klerajn kaj ecx simple legosciajn homojn. En la popolan konscion oni insiste enbategis la
ideon, ke la plej malklera kaj analfabeta, malkultura (ofte ecx ebria) laboristo aux kolhxozano (proletariaro) estas nemezureble pli alta ol iu ajn reprezentanto de aliaj "ekspluatantaj" klasoj. Kaj la divido de homoj al diversaj klasoj, nur surbaze de ilia socideveno, t.e. naskigxo de tiuj aux aliaj gepatroj, farigxis potencega ilo por stultigado kaj subigo de vastaj popolamasoj, kio permesis al malgranda grupo de aventuristoj ne nur kapti, sed ankaux dum longa tempo reteni la potencon en la landego, instigante diversajn klasojn kaj grupojn de homoj unu kontraux alian.

    La vera "kulpo" de nia heroo konsistas el tio, ke ankaux li ne evitis partoprenon en la monstra "eksperimento": objektive dirite, ankaux li (kune kun siaj moskvaj CK SEU-kolegoj) helpis al Stalin kaj liaj fikunuloj, sur sia tereno de Esperanto-agado kaj PEK, krei kaj plifortigi la masxinon de teroro kaj perforto, kiu finfine englutis ankaux lin mem. Kaj tio estis lia vera tragedio.

1. Bulteno de CK SEU, 1932, No. 6, p. 40.
2. Bulteno de CK SEU , 1932, No. 9, p. 61-62.
3. PEK = Proleta Esperanto-Korespondado
4. Enciklopedio de Esperanto, 2a eldono, Hungara Esperanto Asocio, Budapest, 1986, p. 47.
5. La Societo "Memorial" kunigas homojn, kiuj aparte interesigxas pri tio - malkovri la sortojn de homoj persekuritaj kaj reprezaliitaj dum la periodo de la komunista diktaturo.
6. KSxS = Komitato pri Sxtata Sekureco = ruse, KGB.
7. Bulteno de CKSEU, 1932, No. 3, p. 18 - artikolo en la rusa lingvo
8. Bulteno de CK SEU, 1932, No. 9 p. 62
9. profsovet - rusa termino por sindikata konsilio
10. specy - rusa termino por "fi-specialistoj". Tielmalestime oni nomis preskaux cxiujn homojn, kiuj havis altan klerecon aux ecx finis gimnazion; ne malofte efektiva ekzisto de bona klereco kaj ankaux "fremda" socia deveno estis sufica bazo por ricevi mortverdikton.
11. OSO = Osoboje Sovesxcxanje = Speciala Konsilio
12. Gvidanto de fabrika partikomitato
 13. Art. 58, kun entute 14 subartikoloj, rilatas al kontrauxsovetia agado, spionado, ktp, laux kiu eblis akuzi preskaux cxiun homon pro io ajn - vidu pli detale cxe A. Soljxenicin "Arkipelago GULAG", Vol. 1.
14. Ucxjotno-Rascxjotnaja cxastj = Mastrum-kalkula fako.
15. Dum kelkaj monatoj mi penadis ekscii kie (en kiu regiono de USSR) trovigxis la izolejo Cxatur'ja, tamen vane. La geografio de institucioj de GULAG gxis nun estas sekreta, kaj neniu el la nunaj oficistoj scias pri tio. Ecx unu spertulo, kiu aparte interesigxas pri tio, ne povis helpi al mi. Krome, li diris, ke la diagnozo "fizika konsumigxo" ankaux kutime signifis "mortpafon" (gxuste kiel "10 jaroj en koncentrejo sen rajto de korespondado"); li ecx hipotezis, ke oni povus tute likvidi la institucion (eble pro epidemio) kaj forbruligi gxin. Kaj al cxiuj malliberuloj oni "determinis" similan "diagnozon". Simile skribas pri la "Arkipelago GULAG" A. Soljxenicin, Varlam Salamov kaj multaj aliaj.

**********
Sennacieca Revuo (nova serio), 1994



Historio.ru — история отечественного движения эсперантистов (Российская империя, СССР, РФ).