Eldonejo “FENIKSO“ [Budapeŝto]
1990
Koplo sonoras.
- Ne sonoru, ĉar la sonorilo estas difektita, - diras la virino, - frapu
la pordon, sed pli forte, ĉar tre ofte la frapado ne estas aŭdata bone
supre.
Al Koplo aliĝas Korto kaj ili duope komencas tamburadi la pordon. En
dua etaĝo malfermiĝas fenestro, tra kiu elŝoviĝas ies kapo kaj krias:
“tuj, tuj, atendu iomete“.
Sur la ŝtuparoj aŭdiĝas rapidaj paŝoj kaj la pordo fine gasteme
malfermiĝas. Aperas
knabo, kiu ĝentile salutas la alvenintojn kaj esperante invitas ilin eniri.
La migrantoj supreniras krakantan lignan ŝtuparon, eniras en malluman
antaŭĉambreton kaj laŭ montro de l'gentila knabo penetras en apudan negrandan ĉambron, en kies mezo staras longa tablo, ĉirkaŭ kiu grupiĝas
kelkaj junuloj. Unu el ili iras renkonten al la alvenintaj kaj salutas ilin
ankaŭ esperante kaj rekomendas sin:
- Mi estas Baranko, la prezidanto de ĉi tiea grupo Esperantista.
Devo, Koplo kaj Korto unu post la alia konatiĝas kun kamarado
Baranko kaj
kun aliaj ĉeestintaj, el kiuj nur du iomete parolas esperante.
- Bone, ke vi fine venis, - diris Baranko, - almenaŭ ni povas hodiaŭ
malfermi la Kongreson.
- Kiel? Ĉu la kongreso ne estas ankoraŭ malfermita?
- Sed ĉu multaj
jam estas alveturintaj?
-
Ho, jes: estas
jam dekdu personoj.
- Dekdu?!
- Jes, jam dekdu, eble ankoraŭ kelkaj alveturos. Krom tio venos, verŝajne,
ankoraŭ ses aŭ sep niaj esperantistoj. Devo, Korto kaj
Koplo rigardis unu la alian per larĝe malfermitaj okuloj kaj tute ŝtoniĝis. - Kiom do da
personoj ĝenerale kolektiĝis al la kongreso? - demandis Devo, falante sur
unu el la seĝoj apud la tablo.
- Proksimume dudek. Por la komenco estas sufiĉe, - gaje ridetante respondis
Baranko.
- Dudek esperantistoj, - li ekkriis, - por la Tutruslanda Esperantista
Kongreso?! Kara kamarado! Kion vi diras?!
Korto kaj Koplo restis
ŝtonigitaj, sensence rigardante ĉirkau si, kvazaŭ ili subite trafis en la
rondon de frenezuloj. Sed Baranko konservis ridetantan vizaĝon kaj nur siavice
esprimis miron je la Devo, kiu dume leviĝis kaj kun teruro kunprenis la
manojn.
- Trankviliĝu kamarado, - diris Korto, - kompreneble ni ne povas
konsenti,
ke tio, kion ni nun ĉeestas, nomiĝu “Tutruslanda Kongreso“...
- Jes, - konsentis Koplo, - ni
devas elpensi nomon por tiu ĉi... kunveturo... aŭ kunveno... Mi ne scias, kio ĝi estas!.. sed ni devas savi
la situacion.
Komenciĝis la konsiliĝo, kiun partoprenis ĉiuj ĉeestintoj, kaj, malgraŭ kontraŭdiroj de
Baranko, baldaŭ estis decidite nomi la nunan kolektiĝon „Konferenco de rusaj esperantistoj“, kvankam eĉ
“Konferenco“
ĝi ne povis
esti nomita“.
Tio okazis aŭtune de 1920. Kaj jen
en junio de 1921 en Petrogrado
dum la 3-a Tutruslanda Kongreso de Esperantistoj (reala kongreso!) estis
proklamita la fondo de Sovetrespublikara Esperantista Unio (SEU), kies prezidanto oni
elektis Ernest Drezen. Kaj inter 15 membroj
de unua Centra Komitato de SEU
estis la juna Vladimir Varankin. Ekde tiu ĉi momento ili estis proksimaj amikoj, kaj la vivo de 18-jara junulo, hieraŭa gimnaziano, ekde tiam por ĉiam
estis kunligita kun SEU, kun la organizita E-movado en Sovetio.
Mi trafoliumas la gazeton ,,Ruĝa Esperantisto“ (mi havas du numerojn:
n-ron 2 (Decembro 1921, 4 p.) kaj n-ron 3 (Februaro 1922, 8 p.), kaj sur la
flaviĝintaj paĝoj kvazaŭ ekvivas la homoj jam delonge forpasintaj. Jen la
„Novaĵoj de urbo Niĵnij Novgorod“ (ekde 15 Oktobro ĝis 15 Decembro
1921).
La
teksto staras ĉi tie en la originala formo:
16/X
- Organiza kunveno de junularsekcio de klubo.
1/XI - Komencis E-kurso ankoraŭ en 2 fakoj de Milita skolo de fizika klerigo; la instruisto - k-do
Varankin.
3/XI – Komenciĝis vintra kurso de E-lernejo; 20 personoj; instruas k-do
Konovalov.
6/XI - Komencis E-kurso en elektroteknikumo; 60 personoj; instruas k-do Beljajev.
10/XI - La 4-a kluba koncerto sur
la kluba scenejo: l) Instruita Mimikisto (de V. N. Devjatnin); 2)
Krimintenculo (de A. P. Ĉehov, ruse); 3) Koncerto;
surscenigis reĝisoro L. D. Beljajev.
14/XI - Malfermita spektaklo-koncerto en teatro „Rekord“; 1) Leciono (k-do
Varankin); 2) Instruita Mimikisto; 3) „Pro museto“ (ruse); 4)
Krimintenculo;
5)
Koncerto; reĝisoroj L. D. Beljajev kai M. S. Vronskij.
28/XI - Malfermita spektaklo-koncerto en Kremljovskij klubo: 1) Leciono
(k-do Ĥoĥlov); 2) Opero „Ivanov Paŭlo“, traduko de
Vol-Volanto (V.
Varankin); 3) „Propono“ (de A. P. Ĉeĥov, ruse); 4) Koncerto; surscenigo
de
V. Varankin kaj
.
1/XII - Laŭ ordono de Milita regiona kongreso lingvo Esperanto estas
forigita de 1'programo de milita skolo de fizika klerigo.
12/XII - Komencis E-kurso en la Laborista Fakultato; 137 personoj;
mstruas k-do V. Varankin.
- Apero de 1'Artikolaro al utilo de malsatantoj „For Malsaton!“, malgraŭ
la materialoj estas pretaj, oni haltis ĝis nedefinita dato, pro subita
treega altigo de kostoj.
- Librostorejo ekde 15/X ĝis 15/XII distribuis tra la gubernio pli ol 200
lernolibrojn, 30 vortarojn, 150 ĵurnalojn kaj 50 aliajn librojn. Nuntempe en
la storejo restis nek vortaroj, nek lernolibroj.
- Oni ricevis pli ol 70 leterojn de eksterlando: de Aŭstralio, Aŭstrio, Anglio,
Brazilio, Bulgario, Hungario, Germanio, Italio, Litovio, Meksikio, Pollando,
Usono, Finlando, Francio, Svedio, Ĉeĥoslovakio, Estonio;
ĵurnalojn: „Esp.-Laboristo“ kaj „Esp.-Triumfonta“.
- En la ĵurnalo „Niĵ. Kommuna“ aperis pli ol 10 notetoj pri Esperanto;
el
ili tradukita de „Esp.-Laboristo” artikolo „Nuna Hispanio“, noteto pri
anarkistoj, revuo de leteroj el Usono ktp.
- La klubo translokiĝis al la centro de urbo: str. Mironosickaja, 9. La ejo estas tre bona. Sep ĉambroj, halo.
Anoncoj
2) SES-a Adresaro de Sovjetlandaj Esperantistoj aperos komence de majo
1922; tial, kiu volas esti enregistrita postulu specialan prospekton de
Ĉefdelegito de SES;
3) Oni petas ĉujn ricevintajn de tiu ĉi numeron alsendu la supreindikitan ĝian prezon (2000 rub.; por eksterlando - 3 respkup.).
4) Oni petas ĉiujn organizaĵojn kaj privatulojn sendu al la Klubon
E-literaturon, kiun ili havas (precipe - lernolibrojn kaj vortarojn) en la
kvanto de 50 ĝis 100 ekzempleroj pagoŝarge au ŝanĝe de niĵegorodaj
eldonaĵoj.
5) Ĵus aperis de presejo E-teksto de 1'opero „Ivanov Paŭlo“. Traduko de
Vol-Volanto (V. Varankin). Prezo 5000 rub. La mendojn adresu al la aŭtoro
de 1' traduko: N.-Novgorod, str. Mironosickaja, 9.
6) Baldaŭ aperos el presejo la jena E-eldonaĵo: Vol-Volanto „Versoj“.
Prezo: 5000 rub. La mendojn adresu: N.-Novgorod, str. Mironosickaja, 9. V.
V. Varankin.
En N.-Novgorod (Ekde 15 decembro ĝis 1 februaro 1922):
- Laŭ la cirkuliero de Glavpolitprosvet pri ĉeso de ŝtata provizado de
E-Organizaĵoj, kondiĉoj de laboro por e-istoj en N.-Novgorod treege
malpliboniĝas. Tamen oni proponis, ke neniuokaze oni ne ĉesu la agadon.
11/XII - Malfermiĝis la E-lernejo ĉe Artileriadeponejoj de Markomitato en u.
Kanavin. Instruas k-do Ŝlosberg (la ĉefa mara komisaro de urbo). Ĉe la
malfermo kun salutvorto elpaŝis prezidanto de 1'Regiona SEU-komitato k-do Varankin.
.
25/XII - Spektaklo en konstruaĵo de Komkursoj: 1) Leciono (k-do Varankin).
2) „Fervojo“ (Nekrasov, ruse). 3) Ivanov Paŭlo (opero, tradukis
Vol-Volanto). 4) Krimintenculo. La halo estis plena. La vespero estis
grandega sukceso. Reĝisoro L. D. Beljajev.
26/XII - Komuna kunveno: 1) Informa raporto de k-do Konovalov pri E-movado
en 1921. Oni konstatis grandan kreskon de la movado eksterlande kaj
malkreskadon de ĝi, precipe fine de la jaro, en Rusio. 2) Pro nelaboremo de
1'antaŭa Provizora Regiona SEU-komitato, oni reelektis ĝin; la konsisto de la nova komitato estas jena: Prezidanto - V. V. Varankin; Sekretario - T.
V. Lovcova; membroj: V. Z. Ovsjannikov, S. V. Vinogradov, F. Sokolov. 3) Oni
eklegis cirkulieron de Glavpolitprosvet pri la ĉesigo de ŝtata provizado de
E-organizaĵoj. Oni decidis: a) laŭ la proponoj de Gubpolitprosvet, E-klubo ĉe la Gubpolitprosvet devas eniri en la laboristan klubon de Sverdlov, kiel
la sekcio; b) oni konstatas la ekziston de la SEU-grupo en N. Novgorod, kiel
memstara, ne stata organizaĵo; c) elekti la estraron de la grupo en la jena
konsisto: prezidanto - V. V. Varankin, vic-prezidanto - L. D. Beljajev, kasisto - H. A. Konovalov, sekretario - A. Ja. Kitajeva. 4) Oni aprobis la
laborplanon dum periodo januaro-marto 1922.
30/XII - Oni ricevis la proponon de Kultura Komitato de Narkomato de ligiloj
doni al ĝi la instruiston pri lingvo kaj literaturo.
31/XII - Novjarfesto. La 5-a klubvespero.
I/I - La sesa klubvespero (novjara).
9/1 - Spektaklo en konstruaĵo de Komkursoj. 1) Frenezulo (trad. Vol-Volanto); 2) La Silento (vodevilo); 3) Fatala debuto (vodevilo); 4)
Koncerto. Surscenigo de reĝ. M. S. Vronskij. La Spektaklo donis 1 000 000
rub. de enspezo.
10/1 - Unua post la duonjara interspaco kunveno de Literatursekcio sub gvido de k-do Konovalov. Analizo de lit. materialoj por la 3-a numero de
„Ruĝa
Esperantisto“.
11/1 - La sepa klubvespero.
- Gubprofsovet kai Gubpolitprosvet aprobis decidon pri organizo ĉe
laborista klubo de Sverdlov E-sekcion.
16/1 - Komencis nova kurso de E-lernejo.
17/1 - La spektaklo en konstruaĵo de Komkursoj. 1) Leciono (k-do Varankin)
2) Ivanov Paŭlo. 3) Vavilona kunamasigo (komedio, ruse). 4) Koncerto.
Surscenigo de reĝ. L. D. Beljajev.
22/1 - La oka klubvespero.
26/1 - Gubprofobr decidis pri ŝtatprovizado de E-lernejo.
29/1 - Spektaklo en la Kremljovskij klubo. 1) Boris Godunov (sceno en kelo) - traduko de V. N. Devjatnin. 2) Pro museto (vodevilo). 3) Sen
protektado (vodevilo). Surscenigis reĝ. M. S. Vronskij.
- Oni ricevis 200 leterojn el ĉiuj ŝtatoj de Europe, el Ameriko, Azio kaj
Aŭstralio. Revuojn: „Sennacieca Revuo“, „Katolika Mondo“, „Arguso“
, „Esp.
Triumfonta“.
- Konekse al la transiro al memfinancado, ekde la 1-a januaro tuta agado de la
klubo, simile al tiu de aliaj organizaĵoj, oni strikte kunordigas flanke
de ekonomiaj postuloj. Rezulte de la politiko klubo enspezis dum la januaro
2 000 000 rublojn, kio donas konvinkon je la ebleco de memstara laboro.
Anoncoj. Koresponda fako
-
N.-Novgoroda
Klubo de SEU intencas daŭrigi la laboron de s-ro Davidov je eldono de
Titolaro de esperantaj verkoj. Tial
ni petas kiel rusajn, tiel
ankaŭ eksterlandajn samideanojn alsendi al ni informojn pri ĉiuj novaj
(1914-1921) esperantaj verkoj. Originalaj, aŭ tradukitaj (Eldonitaj kaj ne
eldonitaj).
- „Ivanov Paŭlo“. Opero. Traduko de Vol-Volanto. Estas aĉetebla ĉe
N.-Novgoroda Esperanta Librejo. Prezo 5 k. (orvalute) (Rim.: Unu antaŭmilita rublo en februaro de 1922 egalis 150 000
Sov. rublojn.)
Tia viglega estis la agado de la N.-Novgoroda Klubo de SEU en la jaroj
1921-1922. Kaj la ĉefa motoro de la klubo estis la juna Vol-Volanto:
Vladimir Varankin.
La
ĉefa malfacilaĵo estis la absoluta manko de mono (ja la kursoj estis senpagaj), de lernolibroj kaj de literaturo. Ĉiuj provoj ricevi ilin de la
Moskva E-societo estis vanaj. Precipe pri tio ĉi li skribas en letero en
Moskvon al la tiama Popolkomisaro pri Eduko A. Lunaĉarskij. Kaj la
batalema,
energia letero, kiun skribas la juna 17-jara knabo al la ministro (ĝi
troviĝas ĝis nun en unu el la Moskvaj arkivejoj), plene karakterizas ĝian
aŭtoron. Kaj supozeble, la letero al Lunaĉarskij eventuale efikis, kaj la
Unio de Junaj Esperantistoj en Niĵnij Novgorod ricevas sufiĉe grandan
financan subtenon.
Ekzemple, en februaro 1921, kiel oni povas legi en la unua numero
(oktobro)
de „Ruĝa Esperantisto“ (Presorgano de N.-Novgoroda Klubo de SEU) sur p.
8,
la Gubernia Politkleriga Administracio „donis al ĝi nelimigitan krediton
kaj ĉiuspecan helpon; ankaŭ al ĉiuj (10) aktivaj laborantoj de la Klubo,
salajron kaj militan nutronormon. Same,
la gvidantoj de Esperanto-kursoj
estis salajrataj. (U. Lins „Sennac. Rev.“, 1987, No. 115). Tutcerte, la
kondiĉoj ne estis tipaj tiutempe. Kaj tiuj ĉi penadoj ne restis ne
rimarkitaj. Kiam en 1921 en Leningrado okazis la III-a Tutrusia Kongreso de
Esperantistoj, dum kiu estis fondita SEU (tiam Sovetlanda Esperantista
Unio), kaj prezidanto estis elektita la 28-jara Ernest Drezen, en la
membraron de la unua Centra Komitato de SEU eniris ankaŭ la juna Vladimir
Varankin.
Tamen la tempoj estis ege malfacilaj. La Unua Mondmilito, la revolucio, la
civila milito, la periodo de t.n. „milita komunismo“ k.s. La ekonomio de
la
lando estis tute detruita, mankis nutraĵoj, vestaĵoj, hejtaĵoj ktp. En 1921
pro vundoj ricevitaj en la milito mortas lia patro. La patrino restis sola
kun tri infanoj. Necesas serĉi pandonan okupon. Baldaŭ post la finiĝo de la
lernejo (i.a. eksgimnazio) la juna Vladimir dum kelka tempo laboras en iu
elektroenergia organizaĵo. Sed baldaŭ al la urbo portempe venis el la urbo
Tverj (nun nomata Kalinin) la tiea kavaleria lernejo. Varankin tuj aliĝas al
ĝi por servi tie. Li servis en la lernejo kiel politika kunlaboranto. Tio
estis laboro ĝuste por li: li organizis politikajn mitingojn, lecionojn,
surscenigis propagandajn spektaklojn, gvidis preparojn por la revoluciaj
festoj k.s. Estante mem apenaŭ hieraŭa lernanto, li ŝatis kunesti kun la
junularo (ĉefe laborista kaj kamparana, ofte apenaŭ legoscia), instrui ĝin,
alkutimigi ĝin al la socia vivo, ktp.
Interalie, unu el la kursanoj tiutempaj (cetere, ne la plej bona), kiun li
altiris roli en spektaklo, estis la posta fama soveta operkantisto Sergej
Lemjeŝev. Jen kion la kantisto mem skribas pri tio en sia autobiografio
(S.
Lemjeŝev „Putj k iskusstvu“ (Survoje al arto). - Moskvo, 1968):
„La unu jaro kaj duono (ekde printempo de 1920 ĝis aŭtuno de 1921), kiujn
mi pasigis en la lernejo, estis tre streĉitaj: ja 3-jara kurso de nia lernado
egalis al normala altlernejo.“
(Efektive,
la lernejo, kiun gvidis Zagoskin kaj komisaro Grinblat - latvo),
estis la forĝejo de elito de militaj kadroj kaj „tre fiere“ nomiĝis: ,,La
„L.
TROCKIJ“ 4-a Kavaleria Internacia Lernejo de la Komandantaro“.)
„Al la vica abiturientiĝo la estro de klubo (t.e. V. Varankin, kiun nia
kantisto, kompreneble, ne kuraĝas nomi) proponis trude al la kursanoj
surscenigi tiutempe popularan vodevilon „Ivanov Paŭlo“ (sic!) - kaj la
rolon de ĉefrolanto oni proponis al mi. Ĉiuj havis la opinion, ke la rolo de Ivanov estas kvazaŭ por mi skribita!“ Kaj li rakontas plu, kiel la
klubestro (V. Varankin) savis lin de karcero, kien li trafis pro
malpermesita foriro el la regimento - al knabinoj, certe, - farante lin la
Dume la kavalerian lernejon oni denove translokigis al la urbo Tverj. Kaj ankaŭ tie
V. Varankin plu faras
grandan laboron. Dank' al lia agado oni
instruas Esperanton kaj en la kavaleria lernejo, kaj en la lokaj kluboj,
lernejoj, poŝtejoj ktp. Oni kunvokas mitingojn, konferencojn, surscenigas
propagandajn teatraĵojn kaj spektaklojn antau ĉia publiko. Oni malfermas
oficialajn ŝtatajn urbajn kursojn, kies estro fariĝas li mem. Kaj li lekcias
por la gekursanoj, verkas longajn artikolojn por la revuo „Meĵdunarodnyj
Jazyk“ (Moskvo), en kiuj li detale priskribas la plej efikajn metodojn de agitado kaj propagando por la disvastiĝo de Esperanto. (Se oni kolektus
tiujn ĉi 5-6 artikolojn, ili tute sufiĉus por malgranda libro, kaj krome la
signifo de la konsiloj, kiujn li donis en ili, ĝis nun validas. Estante la
membro de CK de SEU, li samtempe gvidas Gubkomon (Gubernian Komitaton) de
SEU, kaj en la agado lin firme subtenadas lokaj partiaj, komsomolaj
(junkomunistaj) kaj sindikataj komitatoj. En la gubernio oni ege disvolvis
Proletan Esperanto-Korespondadon inter la soveta kaj eksterlanda gazetaro
pere de Esperanto, kaj ne unufoje oni gajnis pro tio premiojn de SEU. Oni
insiste varbis novajn membrojn, oni fondis ĉe lokaj entreprenoj novajn
ĉelojn de SEU, oni abonis kaj abonigis revuojn... Kaj konstante li ĉeestas
inter la junularo, konstante li instruas, edukas, helpas, kontrolas, instigas... Kiam li poste forveturis de Tverj, li postlasis grandegan
aktivularon kaj glate funkciantan E-entreprenon. Sed ni vidu iom pli detale
lian agadon en Tverj.
Kiel esperantisto kaj SEU-ano...
Tverj-a
periodo
Mi jam
rakontis, ke V.Varankin eklernis Esperanton, estante gimnaziano en
1919 en Niĵnij Novgorod;
- ke li en 1920 (autŭne) eĉ kuraĝis organizi la III-an Tutrusian
E-Kongreson en sia urbo;
- ke li aperigis (en 1921-1922) la bultenon “Ruĝa Esperantisto“ kaj
- ke dum la III-a Tutrusia E-Kongreso (Petrogrado, junio 1921) li estis
elektita membro de CK SEU.
Aŭtune de 1922 li translokiĝas en la urbon Tverj (nun Kalinin) kaj tuj aktive komencas labori por Esperanto. Li uzis ĉiujn eblecojn por propagandi Esperanton, kaj ne nur per lecionoj antaŭ laboristoj kaj senlaboruloj, junularo kaj virinoj ktp. (ekzemple, 25 junio 1923 li prelegis en teksa fabriko pri temo „Esperanto kiel ilo de internacia revolucia propagando“), sed ankaŭ per verkado. Dum la periodo 1923-1924 li tre aktive kontribuis al la loka gazetaro: ĉiusemajne, ofte eĉ 2-3 fojojn semajne aperis liaj artikoloj. Nur imagu: dum la periodo de 8,5 monatoj la loka ĵurnalo „Tverskaja Pravda“ oni aperigis 80 verkojn liajn pri Esperanto, kaj tradukojn el la E-gazetaro pri la vivo de la eksterlanda laboristaro. Intertempe (la 12-an de majo 1923) li edziĝas kun la unua edzino Augusta Nikolajevna Muravina.
Dum la I-a Kongreso de SEU (19.07.23. Moskvo) V. Varankin estis elektita estrarano de la Kongreso kaj reelektita membro de CK de SEU. Dum 1924 li pripensas kaj aktive uzas metodikajn principojn de agitado kaj propagando, verkas kelkajn artikolojn por “Bulteno de CK SEU“ pri metodoj de varbado de amasoj por lerni Esperanton. Ege interesaj estas liaj unuaj paŝoj laŭ la vojo. Li multe lekcias, prezentas raportojn, organizas mitingojn kaj aliajn propagandajn eventojn. Ekzemple, dum oficiala manifestacio okaze de la 7-a datreveno de la Oktobra Revolucio la Tverjaj esperantistoj marŝis sub verdstela standardo, kaj la 11-an de novembro oni organizis specialan solenan festkunsidon kun porokaza murgazeto kaj libroekspozicio. Ĉeestis ankaŭ oficialaj reprezentantoj de partiaj, sindikataj, komsomolaj (junkomunistaj) kaj virinaj organizaĵoj. Allogi la lokajn gvidantojn estis lia favorata metodo por gajni helpantojn en diversaj sociaj tavoloj.
Dum 1925 li daŭrigas propagandon por Esperanto, precipe inter la laboristaro. La ĉefa direkto estas apliko de Esperanto por korespondado kun eksterlandaj laboristoj. En 1925 li aliĝas al VKP(b) (nun KPSU) kaj denove — dum la II-a kongreso de SEU (Moskvo, 26.07.1925) — li estis reeelektita membro de la CK de SEU (je la dato 29.08.1925 en USSR estis 1852 membroj de SEU en 254 lokoj). Tamen lia ĉefa atingo estis malfermo de Ŝtataj E-kursoj ĉe loka klerigsindikata instanco (oni faris tion ĝuste kiel militan operacion: dum somero oni organizis potencan propagandkampanjon kaj la 28-an de oktobro 1925 jam okazis solena malfermo de la kursoj). La estro tutcerte estis V. Varankin mem. Kvar instruistoj, 50 unuaj gekursanoj. La kursoj estis ĉefe forĝejo de instruistoj. Krome li organizis E-rondetojn kaj ĉelojn en kavaleria lernejo, en fabrikoj kaj uzinoj, ĉe la poŝto kaj junularorganizaĵoj.
Li ne forgesas ankaŭ pri sia ŝatata
agado: li organizas vesperojn, mitingojn, surscenigas agitteatraĵojn kaj
propagandspektaklojn ktp. Fine de 1925 oni komencis publikadon en la gazeto „Meĵdunarodnyj
Jazyk“ de serio de liaj lecionoj pri „Metodiko de agitado kaj propagando
por Esperanto“, kiun oni daŭrigis dum la tuta jaro 1926.
Aktive laboris V. Varankin dum la III-a kongreso de SEU (Leningrado, 06.09.1926), kie li faris programan raporton pri la taskoj, pri la stato, pri la celoj de la instru-metodika laboro enkadre de SEU. Li estis elektita membro de mandata komisiono kaj denove reelektita membro de la CK de SEU. Li multe propagandis la spertojn de la Tverja E-organizaĵo sur la kampo de organizo de varbado kaj tiu de internacia korespondado, daŭre gvidis la laboron de Ŝtataj E-kursoj. Li mem instruis en superaj kursoj pri lingva teorio kaj politika legoscio. Dume oni speciale zorgis pri la enigo de Esperanto en la mezlernejojn de la urbo. La 18-an de aprilo 1927 okazis la I-a abiturientiĝo de Tverja Ŝtataj E-kursoj kaj somere (julie-aŭguste) de 1927 Varankin kune kun sia eminenta amiko E. Drezen vizitis la 19-an UK en urbo Danzig. (Bedaŭrinde, mi fakte nenion sukcesis malkovri pri la vojaĝo). Aŭtune de 1927 li transloĝiĝis en Moskvon, kaj de tiam konstante li loĝas en la ĉefurbo —jam ĝis la “fino“.
La Moskva periodo
Jam la 11-an de decembro V. Varankin parolas dum la II-a Tverja Tutgubernia Konferenco kiel reprezentanto de CK de SEU el Moskvo. Kaj jam post du semajnoj — la 25-26-an de decembro 1927 li aktive partoprenas en laboro de la I-a Tutrusia (respublika) Kongreso de SEU. Ekzemple, li faris du raportojn — pri instru-metodika laboro inter la laboristaro kaj pri la organizaj problemoj de la E-movado en Rusio (RSFSR) — kaj li estis elektita membro de la Tutrusia Komitato de SEU (TK SEU). Sekvonttage (27.12.1927.) dum la unua kunsido de TK SEU li estis elektita ĝenerala sekretario de TK SEU (antaŭ unu jaro — 21.11.1926 — pro korparalizo forpasis Sergej Petroviĉ Trojanskij — aktiva esperantisto ekde 1911, la antaŭa ĝenerala sekretario de TK SEU).
La 29-an de januaro 1928 en Moskvo okazis solena malfermo de Ŝtataj kursoj de E-instruistoj. Krom V. Varankin kaj G. Demidjuk ankaŭ ĉeestis eksterlandanoj Ujaki Akita kaj Croach. Dum la kunsidoj de 17.02 kaj 03.03.1928 CK SEU komisiis al Varankin gvidi ankaŭ la Moskvajn Ŝtatajn E-kursojn kaj la Centrajn Korespondkursojn. Kiel helpantoj en la gvidado de la korespondkursoj estis aprobitaj k-doj B. Pereljŝtejn kaj Ŝabarin. Eble dum tiu periodo li okupis rekordan kvanton de gravaj postenoj enkadre de SEU. Videble la prezidanto de SEU E. Drezen konfidas kaj subtenas lin. Kaj nova ĝenerala sekretario ege aktivas. Li aperigas en “Bulteno de CK SEU” (oficiala E-organo de SEU) multe da artikoloj, priskribante siajn antaŭe akiritajn — unuavice organizajn — spertojn:
— pri preparado por jubileoj kaj datrevenoj;
— pri kolektiva kaj individua korespondado;
— pri korespondaj E-kursoj;
— pri tipaj statutoj (regularoj) de regionaj guberniaj komitatoj de SEU.
La plej fundamenta estis la Statuto (Regularo) de Ŝtataj E-kursoj ĉe Tverja Urba Klerigdepartamento. Li metis en ĝin ĉiun sian sperton, kaj videble konsideris ĝin tipa specimeno por ĉiuj aliaj lokoj. (En februaro de 1928 en Tverja Gubernio ekzistis entute 18 rondetoj kaj SEU-ĉeloj kun 250 partoprenantoj, dum samtempe (marto de 1928) en Moskvo — 24 E-rondetoj kun ĉ. 460 membroj.)
Vespere de la 28-a de julio 1928 estis malfermita la IV-a Kongreso de SEU. V. Varankin aktive partoprenis en la laboro de la kongreso, gvidante la organizan sekcion. Li denove estis elektita membro de la CK de SEU kaj ankaŭ (kun A. Saĥarov) membro de la Lingva Komisiono ĉe SEU (Membro de la Lingva Komitato li iĝos en 1929). (Fine de julio 1928 en SEU estis 3326 membroj.)
En 1929 Varankin dediĉis multe da tempo kaj fortoj al organiza laboro. Li multe publikigas en SEU-gazetaro pri organizaj problemoj: „Niaj organizaj truoj („Meĵdunarodnyj Jazyk“, No. 1); „Amatora memstareco aŭ disciplino de organizaĵo?“, No. 3); „Don Ĵuan aŭ Ĉubarulo?“ (pri moralaj demandoj de E-laboro, No. 4-5); „Rezultoj de unu lernojaro“ (pri laboro de Moskvaj Ŝtataj E-kursoj, No. 6) k.a. Ankaŭ en 1929 ĉe la eldonejo de CK de SEU aperis serioza verko de V. Varankin „Teorio de Esperanto. Helpilo por Superaj Esperanto-Kursoj“. — (Moskvo, 1929, 70 p., 1,25 rub., 2000 ekz.). La membroj de la Lingva Komisiono ĉe SEU konstatis, ke la verko estas tro malsimpla por uzi ĝin kiel lernolibron por lernantoj de elementaj E-kursoj. La CK de SEU starigis la taskon: krei simplan kaj facilan lernilon por komencantoj, ofte apenaŭ legosciaj. Kaj jen Varankin kune kun du aliaj instruistoj de Moskvaj Ŝtataj E-kursoj (V. Svistunov kaj S. Ŝabarin) verkas lernolibron (en la rusa lingvo): „Esperanto por laboristoj: lernilo por rondetoj kaj memlernado“. — (Moskvo-Leningrado, Gosizdat, 1930, 80 p.).
Tamen en provinco oni povis labori pli facile, ol en la ĉefurbo. Jen, malgraŭ la helpo de Drezen kaj la granda lerteco (sperteco) de Varankin mem, la laboro de la Moskva organzaĵo de SEU havis siajn malfacilaĵojn; ĉi tie jam ne helpis al li la antaŭe provitaj metodoj. Pro tio dum unu el la kunsidoj de la CK de SEU Varankin plendis: „La Moskva organizaĵo de SEU jam dum tri jaroj senrezulte luktis, por ke MK (Moskva Komitato) VKP(b) (la komunista partio) auskultu raporton de MK SEU kaj donu rekomendojn, ankaŭ MGSPS (Moskva sindikata estraro) simple ne volis auskulti „iujn esperantistojn“...
Dum la periodo 1930-1931 la nomo de V. Varankin jam tre malofte aperas sur la paĝoj de la E-gazetaro. Supozeble, li estas treege okupita: per propra lernado, per administraj zorgoj, plus per la romano „Metropoliteno“. Krome, dum la periodo ankaŭ pliakriĝis liaj familiaj problemoj, pri kio atestas interalie anoncoj pri ŝango de adreso por korespondado pri organizaj demandoj, kiuj aperis sur la paĝoj de „Bulteno de CK SEU“:
Videble, li ŝangis loĝlokon kaj de nun
loĝas en str. Gospitalnaja 1 - 6. Kaj jen la oficiala disiĝo: la 28-an de
junio 1931 li eksedziĝis de Augusta Nikolajevna Varankina (Muravina).
Ĉiam pli multe li okupiĝas pri administraj problemoj, ĉar li nun estas direktoro de Moskva Teknikumo de Fremdaj Lingvoj. Parolante dum la plivastigita plenkunsido de la CK de SEU (Moskvo, 25-26 julio de 1931; 104 personoj) li rakontis pri la laboro de la Teknikumo, kie certe... „komence en la Teknikumo oni timis Esperanton, sed baldaŭ oni konvinkiĝis, ke Esperanto nur helpas la lernadon de aliaj lingvoj. Esperanto estas enigita en regularon de la Teknikumo, en la planon de laboro, en ĉiujn anoncojn kaj publikajn leterojn, en la strukturan skemon ktp.“. Ankaŭ dum la V-a Tutunia Kongreso de SEU (Moskvo, 25-28 novembro 1931) ...„k-do Varankin salutas (la kongresanojn) en la nomo de la stabo de 1'„Bataliro por la lingvoj“ ĉe Popolkomisariato por Klerigo kaj de Moskva Teknikumo de Fremdaj Lingvoj. Ambaŭ tiuj ĉi institucioj multe instruas Esperanton kaj uzas ĝin en la internacia eduka laboro“.
Pedagogo kaj gvidanto de kolektivo
Interesaj informoj pri nia heroo — kaj ni diru: tute hazarde — konserviĝis en unu el la arkivejoj Moskvaj: en la arkivo de Moskva Histori-Arkiva Instituto. Tamen dekomence mi volus diri du-tri vortojn pri lia ĉefa laborloko. Ni scias, ke li ĝis la „fino“ estis direktoro de la 2-a Moskva Ŝtata Pedagogia Instituto de Fremdaj Lingvoj, kiu antaŭe estis nomita Teknikumo.
Kiam poste la Teknikumon oni transformis
je Instituto, oni ĝin nomis (ĉar tiutempe en Moskvo jam ekzistis unu Instituto
de Fremdaj Lingvoj) 2-a Moskva Ŝtata Pedagogia Instituto de Fremdaj Lingvoj.
Supozeble, ĉiuj gravaj arkivoj de la Instituto estis „arestitaj“ kune kun
ĝia direktoro — V. Varankin — en februaro de 1938, kaj poste jam
forbruligitaj en la fornoj de la fifama NKVD (Narodnyj Komissariat
Vnutrennjih Djel— Popola Komisariato (Ministerio) de Internaj Aferoj),
ĉar, kiel okazis (pri tio al mi speciale rakontis la laborantoj de nunaj KGB-arkivejoj), ekzistis tiam speciala instrukcio pri tio, ke...
„Personajn
dokumentojn kaj literaturon, forprenitajn de personoj, kiuj estis sub enketado
aŭ jam prijuĝitaj, oni devis nepre neniigi kiel ideologie malutilajn kaj
havantajn nek operativan, nek historian valoron“. Kaj la restaĵoj de la
arkivoj estis poste denove forbruligitaj dum la panika evakuado de ĉiuj
institucioj for de Moskvo la 16-17-an de oktobro 1941. Pri tio oni povas trovi
mencion en la arkivoj de la nuna Moskva Ŝtata Pedagogia Instituto de Fremdaj
Lingvoj „Maurice Thorez“, kiu estis kreita post ilia kunfandiĝo jam en
februaro de 1942: „la arkivoj de l'2-a MŜPIFL estis forbruligitaj dum evakuado
la 16-17-an de Oktobro 1941“.
Feliĉe, la tiamaj arkivoj de Moskva
Histori-Arkiva Instituto bone konserviĝis kaj povas rakonti pri nia heroo ne
malmulte da interesaj faktoj. Nu, unue tion, ke tiutempe la instituto funkciis
enkadre de NKVD-sistemo, kaj estis „prizorgata“ de tiu ĉi fifama instanco.
Ĝi preparis kadrojn-specialistojn pri arkivaj aferoj kaj afergvidado precipe
por arkivejoj kaj oficejoj, ankaŭ funkciantaj en la sistemo de NKVD mem. Ĝi
estis tiam (en septembro de 1934) sufiĉe malgranda instituto kaj havis nur 120
gestudentojn (respektive 90 en la taga kaj 30 en la vespera kurso), 12
postkursajn studentojn kaj entute ĉ. 25 geinstruistojn, la plimulto de kiuj (ankaŭ
V. Varankin) laboris tie kiel duontempaj dungitoj. La lernodaŭro estis 4
jaroj.
V. Varankin gvidis tie la katedron pri ĝenerala historio kaj samtempe estis docento de la katedro. Supozeble, lin tien rekomendis anstataŭ si lia kolego el la CK SEU Nikolao Incertov, kies nomo malaperis el la protokoloj de la katedraj kunsidoj ekde la komenco de septembro de 1935, kiam tiu de Varankin aperis.
Lia oficŝarĝo en la dua kurso (en 1936-1937) estis 130 lecionaj horoj, de kiuj en la unua semestro (ĝis decembro de 1936) estis plenumitaj 50, kaj la ceteraj 80 horoj — en la dua semestro. La plano ne estis tute plenumita, ĉar la lecionojn oni komencis kun malfruo de unu monato (supozeble pro manlaboro de la studentoj) kaj kelkajn lecionojn oni preterlasis pro malsano de la instruisto (dum du semajnoj). Krome, li devis doni 30-40 horojn de konsultiĝoj. La respektivaj ciferoj por la 3-a kurso: 80 horoj da lecionoj kaj 12 horoj da konsultiĝoj. Preskaŭ saman oficŝarĝon havis alia konstanta instruisto — docento Miljŝtejn, kiu instruis la historion de la antikva mondo kaj de la mezepoko.
Estante eksarmeano kaj politika laboranto, havante tre vastan intelektan horizonton, Varankin gvidis la katedron kun alta efikeco. Li klare kaj precize difinis taskojn, rapide prenis decidojn kaj pritaksis situaciojn, kontrolis plenumadon, starigis problemojn antaŭ la estraro de la Instituto. La problemoj antaŭ li kaj la katedro estis sufiĉe akraj: mankis kaj papero, kaj lernolibroj, kaj konstante premis la ĉiutagaj zorgoj. La studentoj konstante deflankiĝis al agrikulturaj kaj aliaj (inkl. militpreparadaj) laboroj. La ĝenerala plago estis la „nesufiĉe alta ĝenerala kulturnivelo de kelkaj gestudentoj“. Krome, li, kiel estro de unu el la ĉefaj katedroj, estis devigita plenumi grandan kvanton da t.n. „socilaboro“: li faris raportojn antaŭ la ĉefaj ŝtatfestoj, formulis kritikon al la malamika agado sur la kampo de sociaj sciencoj (post ĉiu raporto de Stalin, Molotov, Ĵdanov kaj aliaj), li raportis pri sukcesoj de studentoj-komunistoj kaj junkomunistoj dum partiaj kunsidoj, pri observado de lern- kaj labordisciplino ktp. Kaj por ĉio ĉi li trovis tempon. Almenaŭ la protokoloj de la kunsidoj, kiujn gvidis li mem, ĉiam estis modelaj.
Privata vivo
Li ne estis feliĉa kun sia edzino. Tiu, kiu legis la romanon „Metropoliteno“, jam scias pri la malĝoja familia vivo de la ĉefa heroo — Vitalij. Li tute ne komprenas sian edzinon — Olga, kaj ankaŭ ŝi komprenas nek lin, nek liajn revojn, strebojn, ardan deziron konstrui la metropolitenon, la plej modernan transportilon por Moskvo, la ĉefurbo de la monda socialismo. Fakte ŝi ne amas lin, kaj ne nur ne helpas lin en lia laboro, sed eĉ konstante malhelpas al li, filistrece postulante de li monon, novajn vestojn ktp. Eĉ pli: Vitalij ege amas sian filineton (li komparas ŝin kun orhara kaj bluokula feino), tamen li treege suferas pro tio, ke Olga terure dorlotadas ŝin...
Mi penis ekscii de ŝi ion buŝe, tamen estis malfacile, ĉar ŝi jam nenion aŭdas. Ĉiuokaze ŝi jam ne memoras kaj ne scias, kiu estis la patro de Volja (Vladimir), t.e. mia avo, kiam kaj kie ili loĝis ktp. La informoj pri ilia konatiĝo estas tre fragmentaj, t.e. estas grandaj tempaj interspacoj en la eventoj“...
Ŝi nur diris, ke en la aĝo de 16 jaroj li gvidis literaturan rondeton kaj surscenigis teatraĵojn, en kiuj ili ĉiuj ludis. Inkluzive „Ivanov“, en kiu Lala (la fratino de Augusta Nikolajevna, nask. en 1903) havis rolon... Interalie, tie ili interkonatiĝis. Poste li reaperis post 2-3 jaroj. Ekde 1922 ili loĝis en Tverj (nun urbo Kalinin), kie li laboris kiel bibliotekisto, samtempe militservante. Kiam li eniris en la Instituton pri Intemaciaj Rilatoj, ŝi guste ne memoras, tio estis jam en Moskvo, tamen ŝi memoras, ke li finis ĝin kiel eksterulo dum 2 jaroj anstataŭ kvar kaj duono. Ŝi memoras, ke li posedis kelkajn fremdajn lingvojn, bone pentris per oleafarboj bildojn (kaj ŝi aldonas en alia letero: „ili konserviĝis ĉe ni“), ludis fortepianon, bone kantis (li, havis belan baritonon).“ „Krom „Metropoliteno“, li verkis ankoraŭ unu romanon, pli frue, „V plenu ĉuvstv“ („En kaptiteco de l'sentoj“), en kiu li priskribis sian amaferon kun Hanna, polino el Gdynia (tio estis ankoraŭ antaŭ la edziĝo, kiam li vizitis Pollandon. Pli poste ŝi vizitis Rusion kun ŝia patrino, tamen la patrino ne permesis al ŝi edziniĝi kun li, kaj ŝi revenis Pollandon). La romanon li laŭtlegis en manuskripto hejme en la ĉeesto de siaj esperantistoj, ruslingve. Ĉu ĝi estis eldonita aŭ ne, ŝi ne scias. Ilia geedziĝo estis registrita 12/V-1923. Ĉesigita — 28/VI-1931. Post fino de la instituto li instruis historion en la 2-a Moskva Instituto de Fremdaj Lingvoj, kaj poste iĝis ĝia direktoro; li estis arestita en 1938, kiam li okupis la postenon. Li estis rehonorigita en 1957 postmorte, la atesto pri la morto de 16/XII-1939 (tiu ĉi dato ne povas esti vera: Varankin certe mortis la 3an aŭ 4an de oktobro 1938!) estis donita de la Registrejo de Civilaj Aktoj de urbo Moskvo al Vjaĉeslav Varankin (lia plej juna frato) (la verdikto de Militista Kolegio de la Supera Tribunalo de USSR de 3/X-1938 estis nuligita per revizio de 11/V-1957, kaj la proceso pro manko de krimfaro estis ĉesigita)...
...Nia lasta komuna loĝejo en Moskvo estis en la strato Krasnokazarmennaja, i.a. en unu komunloĝejo kun la poeto Stepan Ŝĉipaĉov kun lia edzino Z. kaj filo Livij, kiu (tiam) estis 5-jara knabo, kaj mi havis 7 jarojn (li estis estonta Timur en la filmo ,,Timur kaj lia taĉmento“). Kun la familio de S. Ŝĉipaĉov ni estis amikoj.
Nenion
plu mi povas rakonti, ĉar mi persone memoras nenion.“ (El pli frua letero:
„Mi malmulte memoras pri mia infaneco, mi estis 7-jara, kiam patro eksedziĝis
de la patrino, kaj baldaŭ ni forveturis al Gorkij — en 1931. Plu mi lin ne
vizitis, tre malbone mi memoras lian duan edzinon, ŝi mortis jam delonge.... En
1937 patro vizitis Gorkijon, mi estis 13-jara. (Vidu la foton.)
Li oficvojaĝis — inspektis lokan (en la urbo Gorkij) instituton de fremdaj lingvoj, panjo tiam aliĝis por tie lerni en la franca fakultato.“ (El letero de 11/IV-89).
Lia dua edzino estis altkvalifikita tajpistino (dum la enketado la 8an de februaro 1938, tuj post sia arestiĝo, li diris ke ŝia profesio estas „afergvidantino“ (djeloproizvoditelj) en la apuda 1-a milita hospitalo. Kompreneble, ŝi multe helpis al li en liaj laboroj. Ili loĝis en tre modesta malgranda (16 m2 ) ĉambro sur teretaĝo. Post lia aresto ŝi supozeble devis foriri el la logejo, ĉar ĝi estis ofica (donita de la hospitalo) kaj ŝi estis tuj maldungita. Eble, ĝuste tio poste savis ŝin (krome, ŝi baldaŭ edziniĝis al Anatolo Korytin, instruisto pri geometrio en teknika altlernejo), ĉar ŝiaj „spuroj“ estis „perditaj“, kaj ŝia profesio bone servis ŝin... Ŝi mortis en 1963. Ŝia edzo ĝis nun vivas, tamen li estas jam 82-jara maljunulo kaj memoras pri nenio...
La amara sorto
Kaj samtempe en la lando okazas grandegaj sociaj ŝanĝoj. Estis finita la totala kolektivigo de la agrikultura mastrumado, definitive estis venkita kaj likvidita (kiel „fremda klaso“) la „kulakaro“, estas konstruitaj grandegaj uzinoj kaj fabrikoj, estis tute disbatita la Trockiana-Zinovjevana („maldekstra“) opozicio, kaj jam estis preparata la detruo de la „dekstra deflankiĝo“ (tiu de Buĥarin, Rykov, Tomskij k.a.), estis demaskita kaj disbatita „Prompartio“ kaj aliaj similaj „sabotistaj“ kaj „spionaj“ unuiĝoj...
Finformulita kaj enkapigita estis la koncepto pri la „ebleco de la venko de socialismo en unu sola lando“, fakte forĵetita estis la ideo pri la „Tutmonda Oktobro“ (Tutmonda socialisma revolucio) — kaj ĝi ja estis la ĉefa „kerno“ kaj la fundamento de la tuta agado de la soveta esperantistaro, la ĉefa „pravigo“ de ilia multjara sanlaca laboro... Ĉiam pli kaj pli forta iĝas la „ideologioza“ kaj „klaskonscioza“ agado de Kominterno, Profinterno, Sportinterno, Internacia Ruĝa Helpo k.a. kaj ankaŭ de SEU mem. La lando ĉiam pli multe similis milittendaron „erinacigitan“ per bajonetoj... Oni prenis decidajn paŝojn al prepariĝo por estonta milito... Okazas plena apartiĝo disde multaj eblaj kunludantoj: ekzemple disde social-demokratoj (oni nomis ilin „social-faŝistoj“), kio poste malfermos la vojon por Hitler al la potenco. Enlande oni perforte enkapigas la ideon pri la „pliakriĝo de la klasbatalo paralele kun la proksimiĝo al la socialismo“.
La gazetaro estis plena de senmaskigoj — ĉiutage oni malkaŝas diversspecajn „malamikojn de popolo“. Unu post la alia oni senmaskigas „deflankiĝojn“, „unuiĝojn“, „centrojn“ spionajn kaj sabotistajn. Se pli frue SEU-anoj mem senkompate kaj senkompromise (kiel al malamikoj) rilatis al ĉiuj „neŭtralistoj“, sennaciistoj, kolektantoj kaj ĝenerale al ĉiuj „socie fremdaj“ personoj („socie proksimaj“ oni rigardis nur laboristojn, kamparanojn kaj ruĝarmeanojn), do jen la „toporo“ falis sur ilin mem — en 1935 estis arestita D. Sneĵko, membro de la CK de SEU kaj aktivulo de Belorusia Esperanto-movado, poste (en novembro de 1936) H. Muravkin (kunredaktoro de la inter/b> kaj aliaj. Jen jam estis arestita (17.04.1937) kaj poste en oktobro samjare mortpafita lia amiko E. Drezen, ĝenerala sekretario de SEU, kiu ankoraŭ en marto de 1937 aktive korespondadis kun eksterlandaj esperantistoj pri preparo, redaktado, kaj eldono de Esperantaj fakaj terminaroj...
Kaj jen finfine alvenis la tago de la 8a de februaro 1938 (pli precize — la nokto de la 7a ĝis mateno de la 8a de februaro), kiam oni arestis V. Varankin. La tuta sovetia gazetaro de la unuaj ok tagoj de februaro estis plenigita per novaĵoj pri politika krizo en Germanio, kaj pri preparado al balotoj por la Supera Konsilantaro (parlamento) de USSR, pri preparoj por savi la membrojn de la Papanina teamo en Arktiko. La tuta gazetaro laŭlitere ĉiu-hore rakontis pri la preparoj: jen oni finis riparon de la glacirompilo „Jermak“, jen la glacirompilo „Murman“ jam trapasis 350 km al la glacimonto, jen lastaj radiogramoj de la glacimonto, jen flugo de aviadiloj ĝis la stacio, jen katastrofo de zepelino ,,SSSR B-6“ — el la 19 membroj de la personaro pereis 13 ; ankaŭ ĝi estis preparita por savo de la herooj de la glacimonto, kaj ĝi provflugis unue al Murmansk ktp. Kaj samtempe la tuta gazetaro estis plenplena de senmaskigoj de popolamikoj kaj latentaj trockianoj — kaj enlande kaj eksterlande (interalie, la 13-an de marto 1938, dimanĉe, estis kondamnitaj al morto kaj ekzekutitaj Buĥarin kaj Rykov). Ĉion ĉi V. Varankin jam ekscios neniam, neniam li vidos eĉ la ĵurnalon „Izvestija“ de la 8-a de februaro 1938 (mardo), No.32 (6499)...
Ni ne scias ĝuste, ĉu oni diris al li la jenan stereotipan akuzon, kiun aŭdis multaj el la tiutempe arestitaj sovetaj esperantistoj: „Vi estas aktiva membro de internacia spiona organizaĵo, kiu sin kaŝis sur la teritorio de USSR sub la nomo de Sovetrespublikara Esperantista Unio.“ Ni ankoraŭ ne scias pri ĉiuj detaloj. Tamen ni scias, ke li estis akuzita kiel aktiva membro de t.n. „Sojuznyj Centr“ („Unia Centro“), iu nekonata organizaĵo, kaj ke oni liveris al li tutan „bukedon“ da krimoj: spionado kaj sabotado, kontraŭsovetia propagando, komploto kun celo mortpafi k-don Stalin kaj multajn aliajn. La verdikton „10 jaroj en foraj koncentrejoj sen rajto de korespondado“ (nun aperas ĉiam multe da informoj, kiuj atestas, ke la eŭfemismo fakte signifis mortverdikton) oni liveris al li la 5-an de decembro 1938(!) — tiun ĉi informon komunikis al mi lia frato Jurij, laŭ tiuj, kiujn siatempe donis al li la aŭtoritatoj. (Tiu ĉi informo estis plene malvera — la autoritatoj mensogis aŭ eraris.)
Li neniam trafis en koncentrejojn, li ne foriris el la Moskva malliberejo, li pereis tie. Kial do? Kie kaj kiel li mortis? Jen kion rakontis liaj amikoj kaj geparencoj:
-
„
Li de la infaneco havis malsanajn pulmojn“, — diris lia tiama amiko
Ivan Baĵenov.
-
„Ne,
li eraras“ — kontraŭdiras lia frato Jurij. — „Estas mi, kiu longtempe
(de 1924 ĝis 1936) suferis pro tuberkulozo kaj estis sanigita per
pneŭmotorakso“.
-
„Hepato!
Oni forbatis la hepaton al li!“ — diras V. M. Varankina, la eksedzino de
Jurij. — „Li havis malsanan stomakon kaj mi speciale preparadis por li
vaporprilaboritajn kotletojn... Tamen li mortis pro mortbatoj; oni forbatis al
li la hepaton... Pri tio ĉi al mi rakontis lia jam forpasinta edzino Musja
(Marija Stanislavovna). Unu el liaj samsortanoj estis tute hazarde liberigita (verŝajne,
temas pri iu el la „feliĉuloj“, liberigitaj dum la kurta amnestio,
proklamita de Berija en 1939 — N. S.); li trovis kaj vizitis ŝin kaj rakontis
al ŝi pri liaj lastaj horoj en mallibereja ĉelo“... (Evidente tiu persono
konfuzis Varankin kun iu alia. — N.S.)
-
(Ĉion ĉi mi surpaperigis ankoraŭ antaŭ majo de 1989, kiam mi ne sciis pri la detaloj de lia sorto post la aresto.)
Tamen poste el la juĝenketa dosiero mi eksciis, ke li estis arestita pro akuzo en spionagado utile al IU EKSTERLANDA ŜTATO (poste oni pliprecizigis tion — utile al Germanio kaj Pollando). Oni ankaŭ diras tie, ke li konfesis pri sia kulpo kaj dum la enketado, kaj antaŭ la tribunalo. La verdikto de la Militista Kolegio de la Supera Tribunalo de USSR (la prezidanto de la tribunalo estis NIKITCENKO; membroj: DETISTOV kaj ĴAGROV) estis senindulga:
(li)... „estis
kondamnita al mortpafo kaj konfisko de posedaĵoj fare de la Militista Kolegio
de la Supera Tribunalo de USSR pro partopreno en la faŝisma spiona organizaĵo
„Unia Centro“, ekzistinta en USSR sub la ŝildo de la organizaĵo de
esperantistoj, kaj celinta la renverson de la soveta potenco per spionado,
sabotado kaj per teroristaj agoj kontraŭ la gvidantoj de VKP(b) kaj de la
Soveta Registaro.“
Jen la artikoloj de la Kriminala Kodo de RSFSR (Ruslando), enkondukita en 1926, kiuj estis aplikitaj en la verdikto kontraŭ Varankin: 58-6 (spionado); 58-8 (teroro kontraŭ la reprezentantoj de la potenco); 58-11 (organizita agado). Jam pli frue li esfas eksigita el VKP(b) (Komunista Partio) „pro ekirigo de krimmala proceduro kontraŭ li“.
La verdikto naskiĝis la 3an de oktobro 1938. Estas tute certe, ke Varankin estis ekzekutita samtage aŭ sanmokte, ĉar oni havis specialan ukazon de CIK (Centra Plenumkomitato), de l/XII-34, laŭ kiu mortverdiktojn oni devis plenumi tuj — ene de 24 horoj — post la proklamo, sen la rajto de apelacio aŭ amnestio. (Roj Medvedev priskribas sur la p.199 n-ro 2 1989 de la revuo „Znamja“, kiel improvize Stalin instrukciis al la sekretario de CIK — A. Jenukidze — formuli tiun ukazon.)
Pli frue jam temis pri tio, ke la dokumentoj, libroj ktp. forprenitaj de la akuzitoj, estis neniigitaj kiel „ideologie malutilaj“. Do, Varankin nenion povis postlasi al ni... NKVD klopodis neniigi ĉiujn spurojn de la arestitoj, kvazaŭ tiuj neniam estus vivintaj sur la Tero. Tamen, ĉe Varankin pri tio ili ne sukcesis...
Laŭ buŝaj informoj, kiujn mi sukcesis akiri, komence de la enketado li rifuzis la akuzojn, sed jam post nur du tagoj li „konfesis“ ĉion. Nun ni jam bone scias, ke la gvidantaro de NKVD postulis de siaj „operaciaj kunlaborantoj“ (t.e. torturantoj) elŝiri konfesojn el la „popolmalamikoj” per ajnaj metodoj. Oni minacis ilin, provokis ilin, uzis ĉantaĝojn, fizike elĉerpis ilin — abundis noktaj longedaŭraj pridemandadoj (t.n. „ĉenstabla sistemo“, multhoraj „starigoj“ ktp.).
La tuta sistemo de enketado celis la psikan kaj fizikan rompon de la akuzatoj. Ofte oni psike turmentis kaj fizike torturis la viktimojn, ĝis ili pretis konfesi ion ajn. Oni ofte faris la protokolojn eĉ sen la ĉeesto de la enketatoj mem — nur poste donis ilin por subskribo...
Pasis preskaŭ 20 jaroj, kaj la 11an de majo 1957 la Militista Kolegio de la Supera Tribunalo denove kunsidis por pritrakti „la aferon Varankin“. Naskiĝis nova verdikto, kiu likvidis tiun de antaŭ 19 jaroj, kaj Vladimir Valentinoviĉ Varankin estis plene rehonorigita. En la sama jaro estis nuligita ankaŭ lia eksigo el la Komunista Partio — sed tio ja ne povis redoni al li la vivon... Jen, kion skribis al mi pri tio lia filino, kiu multe faris por atingi tion (el ŝia letero de 11.04.1989):
„Laŭ mia
skriba peto en junio 1957 al la partia komisiono de Moskva Regiona Komitato de
KPSU, per decido de la Buroo de MGK (Moskva Urba Komitato) de KPSU de 28/XII-57
V.V.Varankin, membro de KPSU ekde 1925, partia bileto n-ro 0041419, estis
rehonorigita partie (postmorte), pri kio mi ricevis sciigon de la partia
komisiono ce MGK KPSU de 23/I-58 n-ro 49/s, prot. BG n-ro 137 art. 157“...
Antaŭ du
jaroj do ni havis la doloran 50an datrevenon de la morto de Varankin, kaj post
du jaroj sekvos la 90a datreveno de lia naskiĝo. Estus tre inde, se ĝis tiam
lia ĉefa verko — la romano „Metropoliteno“ — eldoniĝus ankaŭ en lia
patrujo, laŭeble ne nur en Esperanto, sed ankaŭ en la rusa lingvo.